Στον κόλπο της Σούδας στην Κρήτη υπάρχει το ομώνυμο νησί επάνω στο οποίο υπάρχει ένα σημαντικό ενετικό κάστρο.

Πριν κτιστεί το φρούριο Ιτζεδίν, ήταν το μοναδικό κάστρο της περιοχής που προστάτευε για αιώνες την είσοδο στο λιμάνι της Σούδας και την πόλη των Χανίων.

Το κάστρο περνάει μάλλον απαρατήρητο σήμερα, αλλά αν και δεν του φαίνεται, υπήρξε ένα από τα πιο ανθεκτικά στις επιθέσεις των Τούρκων κάστρα, σε ολόκληρη την ελληνική επικράτεια.

To 1966 έγινε από το Ελληνικό Ναυτικό συστηματική δενδροφύτευση του νησιού που ως τότε δεν είχε καθόλου πράσινο. Η δενδροφύτευση αποδείχθηκε πολύ πετυχημένη και αποτελεσματική (δεδομένου ότι δεν επιτρέπεται και η βόσκηση), αλλά το κάστρο έγινε δυσδιάκριτο από μακριά.

Τοποθεσία & Στρατηγική Σημασία

Ο κόλπος της Σούδας, 8 χλμ. ανατολικά των Χανίων, είναι ένα από τα ασφαλέστερα φυσικά λιμάνια της Μεσογείου. Κύρια χαρακτηριστικά του είναι ο ευνοϊκός προσανατολισμός, το ικανοποιητικό βάθος, το στενό στόμιο με πλάτος 2.6 χλμ. και μήκος 8 χλμ. και οι πολλαπλές του διευκολύνσεις. Γι’ αυτό, κατά τη διάρκεια των τελευταίων έξι αιώνων τουλάχιστον, ίσως και παλαιότερα, χρησιμοποιήθηκε ως ναύσταθμος, όπως και σήμερα, όπου ως γνωστόν υπάρχει μια από τις μεγαλύτερες ναυτικές βάσεις των ΗΠΑ.

Το Όνομα του Κάστρου

Το όνομα του νησιού προέρχεται από τη λατινική λέξη sudes = πάσσαλος, χαράκωμα, στενή δίοδος.

Στη βορειοδυτική πλευρά του, βρίσκεται ένα άλλο μικρό νησάκι σχεδόν στρογγυλό, που αναφέρεται στους βενετσιάνικους χάρτες ως «νησί των κουνελιών». Στην αρχαιότητα τα δυο νησάκια λεγόταν Λευκαί, είτε λόγω του φυσικού τους χρώματος, είτε γιατί κατά τη μυθολογία στο σημείο αυτό είχαν καταποντιστεί οι Σειρήνες, μετά την ήττα τους από τις Μούσες σε μουσικό διαγωνισμό και «άσπρισαν από το κακό τους».

Παλιότερα, το νησάκι ονομαζόταν και Φραρονήσι εξαιτίας του καθολικού μοναστηριού και του ναού του Αγίου Νικολάου που υπάρχουν εκεί (Φράροι ή Φλώροι είναι οι καθολικοί μοναχοί).

Ιστορία

Από τον 14ο αιώνα υπήρχε ήδη φρούριο στο νησί της Σούδας, αλλά το ενετικό φρούριο άρχισε να κτίζεται το 1573, καθώς οι Ενετοί αξιολόγησαν σωστά τη χρησιμότητα του κόλπου για τις ναυτικές τους επιχειρήσεις και τη στρατηγική θέση του νησιού για την άμυνα του λιμανιού.

Αρχιτέκτονας και επιβλέπων των εργασιών ήταν ο μηχανικός οχυρώσεων Latino Orsini. Το έργο εκτελέστηκε πολύ γρήγορα και μέσα σ' ένα χρόνο τοποθετήθηκαν και τα πρώτα κανόνια.

Το 1646 οι Τούρκοι επιτέθηκαν, ενώ ακόμη οι οχυρωματικές κατασκευές δεν είχαν ολοκληρωθεί, και τότε φάνηκαν οι αδυναμίες του. Τα τουρκικά κανόνια ισοπέδωσαν τις αποθήκες, τους στρατώνες και άλλες εγκαταστάσεις, όμως οι αμυνόμενοι δεν έχασαν το θάρρος τους, ώσπου ο εχθρός είδε το μάταιο της προσπάθειας του και σταμάτησε την επίθεση. Τότε οι Βενετοί άρχισαν να ανοικοδομούν τα ερείπια. Διοικητής ήταν ο Gerolano Dona, ο οποίος γράφει στην αναφορά του: «Σήμερα ύψωσα στο υψηλότερο σημείο του φρουρίου τη σημαία για να δείξουμε στον εχθρό την αφοβία μας και ότι δεν τον λαμβάνουμε υπόψη».

Οι Τούρκοι δεν κατάφεραν να το κατακτήσουν το 1669 και παρέμεινε στα χέρια των Βενετών για μισό αιώνα μετά την κατάληψη της Κρήτης. Εκείνη την περίοδο έγινε ανεπίσημη πρωτεύουσα του Βασιλείου της Κρήτης και οι Ενετοί το είχαν ονομάσει «Οφθαλμό του Βασιλείου». Σταδιακά έγινε και καταφύγιο Κρητών επαναστατών Το 1692 οι κάτοικοι του φρουρίου είχαν φθάσει τους 600 και αργότερα τους 800 (με την έκρηξη του τελευταίου ενετοτουρκικού πολέμου). Σύμφωνα με σουλτανικό φιρμάνι του 1715, η Σούδα εθεωρείτο επισήμως βάση κουρσάρων.

Πολιορκήθηκε σκληρά για 72 ημέρες κατά τον τελευταίο ενετοτουρκικό πόλεμο και παραδόθηκε μετά από ηρωική αντίσταση στις 27 Σεπτεμβρίου 1715, όχι τόσο από αμυντική ανεπάρκεια, αλλά κυρίως για λόγους πολιτικούς (έλλειψη ενδιαφέροντος από τη μητρόπολη -τη Βενετία). Έτσι, έσβησε και το τελευταίο ίχνος της Βενετσιάνικης κυριαρχίας στην Κρήτη.

Στην περίοδο της τουρκοκρατίας εξακολούθησε να προσφέρει τις υπηρεσίες του στους νέους κυρίαρχους. Έγινε πολεμικός ναύσταθμος, μόνιμο αγκυροβόλιο και σταθμός ανεφοδιασμού του μουσουλμανικού στόλου. Μετά το 1821 έγινε επίκεντρο πολεμικών επιχειρήσεων Ελλήνων και Τούρκων. Η Σούδα και η Σπιναλόγκα ήταν τα τελευταία καταφύγια των χαΐνηδων (επαναστατών).

Παρέμεινε στα χέρια των Τούρκων ως το 1898. Στις 3 Νοεμβρίου του έτους αυτού αποχώρησε και η τελευταία τουρκική δύναμη, 100 άνδρες. Την εποχή της Κρητικής Πολιτείας 1898 - 1913, η Σούδα έγινε επίκεντρο ενδιαφέροντος των Μεγάλων Δυνάμεων (4 στόλων). Την περίοδο αυτή κτίστηκε και ο Ιερός Ναός του Αγίου Νικολάου.

Στις 14 Φεβρουαρίου 1913 αφαιρέθηκε η τουρκική σημαία από τενεκέ, που είχαν τοποθετήσει οι Τούρκοι, θέλοντας να διατηρήσουν την τοπική επικυριαρχία τους, και στη θέση της υψώθηκε η ελληνική σημαία, πριν από την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα.

Στο σημείο τοποθετήθηκε μια μαρμάρινη στήλη με την επιγραφή:

ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ ΕΝ ΚΡΗΤΗ 1669-1913
ΗΤΟΙ 267 ΕΤΗ 7 ΜΗΝΕΣ ΚΑΙ 7 ΗΜΕΡΑΙ ΕΤΗ ΑΓΩΝΙΑΣ

Το λιμάνι της Σούδας δοκιμάστηκε σκληρά και στον Α' και στον Β' Παγκόσμιο πόλεμο. Στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, στην ακτή προς το Ακρωτήρι τορπιλίστηκε το υπερωκεάνιο Μινεβάσκα 27.000 τόνων. Στο Β' Παγκόσμιο Πόλεμο χρησιμοποιήθηκε ως λιμάνι ανεφοδιασμού και εξόρμησης του αγγλικού στόλου.

Λόγω της ναυτικής βάσης στον κόλπο, το νησί ήταν στρατιωτική εγκατάσταση και, μέχρι πρόσφατα, απαγορευμένη ζώνη. Μετά από προσπάθειες τοπικών φορέων, από το 2007 επιτρέπεται η πρόσβαση επισκεπτών δυο φορές την εβδομάδα.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Ο περίβολος του φρουρίου κύκλωνε όλο το νησί, εκτός από την ανατολική πλευρά. Η περιμετρική τείχιση ήταν, άλλωστε, και η μοναδική λύση, γιατί το μικρό ύψος της νησίδας σε σχέση με τον περίγυρο (υψόμετρο μόλος 29 μ.) δημιουργούσε πρόβλημα στην άμυνα. Το φρούριο είχε συνολική έκταση 85 στρέμματα. Στο βόρειο και δυτικό τμήμα του περιβόλου διαμορφώθηκε πλήρες προμαχωνικό μέτωπο: Το τείχος ενισχυόταν με τέσσερις προμαχώνες που συνδέονταν με ευθύγραμμα τμήματα προσαρμοσμένα στη διαμόρφωση του εδάφους.

Υπήρχαν τέσσερις μεγάλοι προμαχώνες, ΒΔ οι Μartinengo και Μichiel και NΔ όπου ήταν και η κεντρική είσοδος στο φρούριο, ο προμαχώνας Orsinο, ενώ στη νότια άκρη υπήρχε ο πολυγωνικός προμαχώνας Mezzaluna Linguetta.

Για την εξυπηρέτηση των πλοίων είχε κατασκευασθεί ειδικός λιμενοβραχίονας. Στο εσωτερικό του κάστρου φτιάχτηκαν καταλύματα για τους στρατιώτες, αποθήκες πυρομαχικών, σπίτια, εκκλησίες και δεξαμενές. Επίσης κατασκευάστηκε ένα μικρό οχυρό στο γειτονικό νησάκι Μαράθι για την καλύτερη προστασία του φρουρίου.

Στη βόρεια πλευρά, κοντά στον προμαχώνα Μartinengo, υπήρχε το νεκροταφείο και μια δεξαμενή.

Η ύδρευση αποτελούσε σοβαρό πρόβλημα. Γινόταν από δεξαμενές, αλλά το νερό που συγκέντρωναν έφθανε για 500 στρατιώτες και αρκούσε μόνο για 8 μήνες. Το πρόβλημα λύθηκε, όταν κατά την πολιορκία οι Τούρκοι έριξαν μία βόμβα που έπεσε πάνω σε ένα βράχο, τον έσπασε και βρέθηκε μια πηγή πόσιμου νερού.

Μέσα στο χώρο του φρουρίου από το 1585 υπάρχει μέχρι και σήμερα διατηρημένος κεντρικός ναός, στον οποίο λειτουργούσαν ιερείς του τάγματος του Αγίου Αυγουστίνου επειδή στο νησί προϋπήρχε μονή Αυγουστινιανών μοναχών.

Πηγές