Στον κόλπο της Σούδας στην Κρήτη υπάρχει το ομώνυμο νησί επάνω στο οποίο υπάρχει ένα σημαντικό ενετικό κάστρο.

Πριν κτιστεί το φρούριο Ιτζεδίν, ήταν το μοναδικό κάστρο της περιοχής που προστάτευε για αιώνες την είσοδο στο λιμάνι της Σούδας και την πόλη των Χανίων.

Το κάστρο περνάει μάλλον απαρατήρητο σήμερα, αλλά αν και δεν του φαίνεται, υπήρξε ένα από τα πιο ανθεκτικά στις επιθέσεις των Τούρκων κάστρα, σε ολόκληρη την ελληνική επικράτεια.

To 1966 έγινε από το Ελληνικό Ναυτικό συστηματική δενδροφύτευση του νησιού που ως τότε δεν είχε καθόλου πράσινο. Η δενδροφύτευση αποδείχθηκε πολύ πετυχημένη και αποτελεσματική (δεδομένου ότι δεν επιτρέπεται και η βόσκηση), αλλά το κάστρο έγινε δυσδιάκριτο από μακριά.

Τοποθεσία & Στρατηγική Σημασία

Ο κόλπος της Σούδας, 8 χλμ. ανατολικά των Χανίων, είναι ένα από τα ασφαλέστερα φυσικά λιμάνια της Μεσογείου. Κύρια χαρακτηριστικά του είναι ο ευνοϊκός προσανατολισμός, το ικανοποιητικό βάθος, το στενό στόμιο με πλάτος 2.6 χλμ. και μήκος 8 χλμ. και οι πολλαπλές του διευκολύνσεις. Γι’ αυτό, κατά τη διάρκεια των τελευταίων έξι αιώνων τουλάχιστον, ίσως και παλαιότερα, χρησιμοποιήθηκε ως ναύσταθμος, όπως και σήμερα, όπου ως γνωστόν υπάρχει μια από τις μεγαλύτερες ναυτικές βάσεις των ΗΠΑ.

Το Όνομα του Κάστρου

Το όνομα του νησιού προέρχεται από τη λατινική λέξη sudes = πάσσαλος, χαράκωμα, στενή δίοδος.

Στη βορειοδυτική πλευρά του, βρίσκεται ένα άλλο μικρό νησάκι σχεδόν στρογγυλό, που αναφέρεται στους βενετσιάνικους χάρτες ως «νησί των κουνελιών». Στην αρχαιότητα τα δυο νησάκια λεγόταν Λευκαί, είτε λόγω του φυσικού τους χρώματος, είτε γιατί κατά τη μυθολογία στο σημείο αυτό είχαν καταποντιστεί οι Σειρήνες, μετά την ήττα τους από τις Μούσες σε μουσικό διαγωνισμό και «άσπρισαν από το κακό τους».

Παλιότερα, το νησάκι ονομαζόταν και Φραρονήσι εξαιτίας του καθολικού μοναστηριού και του ναού του Αγίου Νικολάου που υπάρχουν εκεί (Φράροι ή Φλώροι είναι οι καθολικοί μοναχοί).

Ιστορία

Από τον 14ο αιώνα υπήρχε ήδη ένα μικρό οχυρό στο νησί της Σούδας, αλλά μέχρι τον 16ο αιώνα δεν υπήρξε ιδιαίτερη μέριμνα για την ενίσχυση της οχύρωσης. Η Σούδα χρησιμοποιούνταν μέχρι τότε, χωρίς ιδιαίτερες προφυλάξεις, για την ασφαλή διαχείμαση του ενετικού στόλου.
Καθώς όμως προχωρούσε ο 16ος αιώνας και η απειλή των Τούρκων γινόταν πλέον άμεση και για την Κρήτη, οι Ενετοί άρχισαν να ασχολούνται εντατικά με την οχύρωση των πόλεων και άλλων στρατηγικών σημείων του νησιού, σύμφωνα με την τελευταία λέξη της οχυρωματικής αρχιτεκτονικής, κεντρικό στοιχείο της οποίας ήταν, την εποχή εκείνη, οι προμαχώνες με ειδική σχεδίαση για αντοχή στις βολές πυροβολικού.

Το νέο ενετικό φρούριο στη Σούδα άρχισε να χτίζεται το 1573. Αρχιτέκτονας και επιβλέπων ήταν ο μηχανικός οχυρώσεων Latino Orsini , ο οποίος διετέλεσε και στρατιωτικός διοικητής της Κρήτης από τον Μάρτιο του 1571 μέχρι τον Δεκέμβριο του 1573.
Το έργο προχώρησε πολύ γρήγορα και μέσα σ' ένα χρόνο τοποθετήθηκαν τα πρώτα κανόνια.

Το 1646, αμέσως μετά την εκπόρθηση των Χανίων, οι Τούρκοι επιτέθηκαν στη Σούδα, ενώ ακόμη οι οχυρωματικές κατασκευές δεν είχαν ολοκληρωθεί, και τότε φάνηκαν οι αδυναμίες του. Τα τουρκικά κανόνια ισοπέδωσαν τις αποθήκες, τους στρατώνες και άλλες εγκαταστάσεις, όμως οι αμυνόμενοι δεν έχασαν το θάρρος τους, ώσπου ο εχθρός είδε το μάταιο της προσπάθειας του και σταμάτησε την επίθεση. Τότε οι Βενετοί άρχισαν να ανοικοδομούν τα ερείπια. Διοικητής ήταν ο Gerolano Dona, ο οποίος γράφει στην αναφορά του: «Σήμερα ύψωσα στο υψηλότερο σημείο του φρουρίου τη σημαία για να δείξουμε στον εχθρό ότι δεν τον φοβόμαστε».

Το 1669 ολοκληρώθηκε η κατάκτηση της Κρήτης από τους Οθωμανούς με την άλωση του Χάνδακα μετά από 25 χρόνια (!) πολιορκίας. Όμως η Σούδα παρέμεινε ενετική. Η Βενετία συνθηκολόγησε τότε με τον όρο να διατηρήσει τις οχυρωμένες νησίδες Σούδα, Γραμβούσα και Σπιναλόγκα.
Έτσι η Σούδα υπήρξε από τα τελευταία κατάλοιπα του ενετικού «Βασιλείου της Κρήτης», και έγινε η νέα έδρα των Ενετών στην Κρήτη.
Πάνω στη νησίδα αναπτύχθηκε μια μικρή πολιτεία με τους δικούς της κανόνες και ιδιαίτερα προβλήματα. Σταδιακά έγινε καταφύγιο Κρητών επαναστατών αλλά και πειρατών.
Το 1692 οι κάτοικοι του φρουρίου είχαν φθάσει τους 600 και αργότερα τους 800 (με την έκρηξη του τελευταίου ενετοτουρκικού πολέμου). Αυτοί οι «ελεύθεροι πολιορκημένοι» άντεξαν εκεί μέχρι το 1715, αλλά οι συνθήκες διαβίωσης ήταν για όλους εξαιρετικά δύσκολες.

Το 1715, με το τέλος του Ζ’ Ενετοτουρκικού Πολέμου και μετά την ανάκτηση του Μοριά, οι Τούρκοι αποφάσισαν να ξεμπερδεύουν και με τα τελευταία εδάφη που κατείχε η Βενετία στην Κρήτη, τις νησίδες Σούδα και Σπιναλόγκα. Το καλοκαίρι του 1715 απέκλεισαν τη Σούδα. Η πολιορκία κράτησε 72 μέρες. Αποθαρρυμένοι από την κατάκτηση του Μοριά και από την αδυναμία της Βενετίας να βοηθήσει, οι υπερασπιστές ύψωσαν λευκή σημαία και παραδόθηκαν στις 27 Σεπτεμβρίου 1715. Έτσι, έσβησε και το τελευταίο ίχνος της Βενετσιάνικης κυριαρχίας στην Κρήτη.

Στην περίοδο της τουρκοκρατίας εξακολούθησε να προσφέρει τις υπηρεσίες του στους νέους κυρίαρχους. Έγινε πολεμικός ναύσταθμος, μόνιμο αγκυροβόλιο και σταθμός ανεφοδιασμού του μουσουλμανικού στόλου. Μετά το 1821 έγινε επίκεντρο πολεμικών επιχειρήσεων Ελλήνων και Τούρκων. Η Σούδα και η Σπιναλόγκα ήταν τα τελευταία καταφύγια των χαΐνηδων (επαναστατών).

Παρέμεινε στα χέρια των Τούρκων ως το 1898. Στις 3 Νοεμβρίου του έτους αυτού αποχώρησε και η τελευταία τουρκική δύναμη, 100 άνδρες. Την εποχή της Κρητικής Πολιτείας 1898 - 1913, η Σούδα έγινε επίκεντρο ενδιαφέροντος των Μεγάλων Δυνάμεων (4 στόλων). Την περίοδο αυτή κτίστηκε και ο Ιερός Ναός του Αγίου Νικολάου.

Στις 14 Φεβρουαρίου 1913 αφαιρέθηκε η τουρκική σημαία από τενεκέ, που είχαν τοποθετήσει οι Τούρκοι, θέλοντας να διατηρήσουν την τοπική επικυριαρχία τους, και στη θέση της υψώθηκε η ελληνική σημαία, πριν από την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα.

Στο σημείο τοποθετήθηκε μια μαρμάρινη στήλη με την επιγραφή:

ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ ΕΝ ΚΡΗΤΗ 1669-1913
ΗΤΟΙ 267 ΕΤΗ 7 ΜΗΝΕΣ ΚΑΙ 7 ΗΜΕΡΑΙ ΕΤΗ ΑΓΩΝΙΑΣ

Το λιμάνι της Σούδας δοκιμάστηκε σκληρά και στον Α' και στον Β' Παγκόσμιο πόλεμο. Στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, στην ακτή προς το Ακρωτήρι τορπιλίστηκε το υπερωκεάνιο Μινεβάσκα 27.000 τόνων. Στο Β' Παγκόσμιο Πόλεμο χρησιμοποιήθηκε ως λιμάνι ανεφοδιασμού και εξόρμησης του αγγλικού στόλου.

Λόγω της ναυτικής βάσης στον κόλπο, το νησί ήταν στρατιωτική εγκατάσταση και, μέχρι πρόσφατα, απαγορευμένη ζώνη. Μετά από προσπάθειες τοπικών φορέων, από το 2007 επιτρέπεται η πρόσβαση επισκεπτών δυο φορές την εβδομάδα.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Ο περίβολος του φρουρίου κύκλωνε όλο το νησί, εκτός από την ανατολική πλευρά. Η περιμετρική τείχιση ήταν, άλλωστε, και η μοναδική λύση, γιατί το μικρό ύψος της νησίδας σε σχέση με τον περίγυρο (υψόμετρο μόλις 29μ.) δημιουργούσε πρόβλημα στην άμυνα.
Το φρούριο είχε συνολική έκταση 85 στρέμματα. Στο βόρειο και δυτικό τμήμα του περιβόλου διαμορφώθηκε πλήρες προμαχωνικό μέτωπο: Το τείχος ενισχυόταν με τέσσερις προμαχώνες που συνδέονταν με ευθύγραμμα τμήματα προσαρμοσμένα στη διαμόρφωση του εδάφους.

Υπήρχαν τέσσερις μεγάλοι προμαχώνες, ΒΔ οι Μartinengo και Μichiel και NΔ όπου ήταν και η κεντρική είσοδος στο φρούριο, ο προμαχώνας Orsinο, ενώ στη νότια άκρη υπήρχε ο ημικυκλικός προμαχώνας Mezzaluna ή Linguetta (φωτο 2,3).

Σύμφωνα με μια αναφορά του 1630, ο εξοπλισμός του φρουρίου ήταν 44 κανόνια διαφόρων διαμετρημάτων και 9185 οβίδες.

Για την εξυπηρέτηση των πλοίων είχε κατασκευασθεί ειδικός λιμενοβραχίονας. Στο εσωτερικό του κάστρου φτιάχτηκαν καταλύματα για τους στρατιώτες, αποθήκες πυρομαχικών, σπίτια, εκκλησίες και δεξαμενές. Επίσης κατασκευάστηκε ένα μικρό οχυρό στο γειτονικό νησάκι Μαράθι για την καλύτερη προστασία του φρουρίου.

Στη βόρεια πλευρά, κοντά στον προμαχώνα Μartinengo, υπήρχε το νεκροταφείο και μια δεξαμενή.

Η ύδρευση αποτελούσε σοβαρό πρόβλημα. Γινόταν από δεξαμενές, αλλά το νερό που συγκέντρωναν έφθανε για 500 στρατιώτες και αρκούσε μόνο για 8 μήνες. Το πρόβλημα λύθηκε, όταν κατά την πολιορκία του 1646, μια τουρκική οβίδα έπεσε σε έναν βράχο, όπου άνοιξε μια τρύπα που έγινε πηγή πόσιμου νερού.

Μέσα στο χώρο του φρουρίου από το 1585 υπάρχει μέχρι και σήμερα διατηρημένος κεντρικός ναός, στον οποίο λειτουργούσαν ιερείς του τάγματος του Αγίου Αυγουστίνου επειδή στο νησί προϋπήρχε μονή Αυγουστινιανών μοναχών.

Η εκκλησία ήταν αρχικά του Ευαγγελισμού (La Madonnina) και σήμερα του Αγίου Νικολάου. Επί Τουρκοκρατίας είχε μετατραπεί σε τζαμί.

Σε πολλά σημεία του νησιού διακρίνονται και τα ερείπια των πρόχειρων κτισμάτων, που στέγαζαν το πλήθος κατά τη διάρκεια της μακράς περιόδου που το νησί ήταν αποκλεισμένο από τους Τούρκους.

Πηγές