Στα Χανιά, εκτός από τα σπουδαία Ενετικά τείχη, υπάρχουν και υπολείμματα και από το Βυζαντινό τείχος που περιέκλειε τη Βυζαντινή ακρόπολη στο σημερινό λόφο Καστέλλι πάνω από το λιμάνι των Χανίων.

Το τείχος αυτό δεν πρέπει να μπερδεύεται με τα ενετικά τείχη καθώς είναι μια εντελώς ξεχωριστή οχύρωση με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά.

Ιστορία

Στο λόφο Καστέλλι στο λιμάνι Χανίων τοποθετείται η αρχαία πόλη Κυδωνία.

Σύμφωνα με την ελληνική Μυθολογία, η Κυδωνία ιδρύθηκε από τον Βασιλιά Κύδωνα, γιο του Ερμή και της Ακακαλλίδας, κόρης του Βασιλιά Μίνωα.

Στο Καστέλλι έχουν ανακαλυφτεί τάφοι και πλούσια κεραμική διαφόρων περιόδων, κτερίσματα μυκηναϊκής εποχής, οικοδόμημα τύπου μινωικού μεγάρου, τμήματα τοιχογραφιών υστερομινωικής περιόδου, τεμάχιο ψευδόστομου αμφορέα με εγχάρακτη επιγραφή γραμμικής γραφής Β´, τρεις πήλινες πινακίδες με γραμμική Γραφή Β´, αγάλματα ρωμαϊκής εποχής, αριστουργηματικό ψηφιδωτό των τελευταίων ελληνιστικών χρόνων κ.ά.

Τα πλούσια αυτά ευρήματα βεβαιώνουν ότι στην περιοχή της σημερινής πόλης είχε δημιουργηθεί σημαντικός οικισμός από τη νεολιθική εποχή, που με το πέρασμα των χιλιετηρίδων εξελίχθηκε στη μεταγενέστερη Κυδωνία. Σταδιακά ο οικισμός έγινε ο σημαντικότερος της Δυτικής Κρήτης.

Ο αρχαιότατος αυτός παραθαλάσσιος οικισμός προστατευόταν ανέκαθεν από τείχος. Τα υπολείμματα του τείχους που βλέπουμε σήμερα είναι ως επί το πλείστον από τη Βυζαντινή οχύρωση που πιστεύεται ότι είναι έργο του 7ου μ.Χ. αιώνα και κατασκευάστηκε πάνω στα υπολείμματα του προϋπάρχοντος τείχους της Ελληνιστικής περιόδου.

Το υλικό το οποίο χρησιμοποιήθηκε ήταν οι πέτρες του παλιού τείχους σε συνδυασμό με κίονες, διάφορα αρχιτεκτονικά μέλη ή από δομές κτιρίων της αρχαίας Κυδωνίας που είχαν ερειπωθεί από τους σεισμούς εκείνη την εποχή.

Έχει διατυπωθεί η υπόθεση ότι από τον 7ο αιώνα και τουλάχιστον μέχρι την Αραβική κατάκτηση (ίσως και έως πολύ αργότερα) ο τειχισμένος λόφος είχε μετατραπεί σε τεχνητό νησί με την κατασκευή μιας τάφρου με θαλασσινό νερό που απέκλειε το λόφο από τη στεριά.

Το τείχος, πολύ αργότερα, επισκευάστηκε από τους Βενετούς, οι οποίοι για αρκετά χρόνια, τουλάχιστον τον 13ο και 14ο αιώνα, ζούσαν μέσα σε αυτό, καθώς η πόλη των Χανίων περιοριζόταν στο χώρο του Καστελλίου. Έπειτα, τον 16ο αιώνα, κατασκευάστηκαν τα εξωτερικά τείχη, η πόλη επεκτάθηκε και αυτό το εσωτερικό πανάρχαιο τείχος αχρηστεύτηκε.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Το Βυζαντινό τείχος, είναι ορατό σήμερα μόνο σε ορισμένα σημεία διότι στο μεγαλύτερο μέρος του καλύφθηκε από κατοικίες που κτίστηκαν μετά την αχρήστευση του από την οικοδόμηση των οχυρώσεων.

Η περίμετρος της οχύρωσης είναι 820 μέτρα και η έκταση που περικελέιεται είναι 35,6 στρέμματα.

Το καλύτερα σωζόμενο τμήμα είναι πάνω από την προκυμαία, γι’ αυτό η πιο ολοκληρωμένη όψη είναι από τη θάλασσα, από την είσοδο του λιμανιού.

Το περίγραμμα του τείχους είναι ακανόνιστο και αποτελείται από ευθύγραμμα τμήματα, που διακόπτονται από μικρούς ορθογώνιους ή πολυγωνικούς πύργους. Το τείχος σε ορισμένα σημεία απλώς συμπληρώνει το φυσικό οχυρό βράχο, ενώ από τη νότια και μέρος της ανατολικής και δυτικής πλευράς, καλύπτει εξολοκλήρου την ανάγκη προστασίας της πόλης.

Στο τείχος υπάρχουν τέσσερις πύλες από τις οποίες σήμερα δεν διατηρεί καμία την αρχική της μορφή. Οι δύο κύριες πύλες ήταν η δυτική προς την πλατεία Συντριβανίου και η ανατολική στη διασταύρωση των οδών Κανεβάρω και Δασκαλογιάννη. Οι άλλες δύο μικρότερες υπήρχαν μία στη νότια πλευρά στην συμβολή των οδών Κατρέ και Καραολή-Δημητρίου, και μία στα βόρεια στο ύψος των τουρκικών Φυλακών (σήμερα γραμματεία του Πολυτεχνείου Κρήτης) προς την οδό Αφεντουλιέφ.

Πηγές