Κάστρο σε μεγάλο υψόμετρο (940μ) χτισμένο σε στρατηγικό σημείο για τον έλεγχο της άνω κοιλάδος του Ευρώτα.

Παλιότερες αναφορές (ΑΔ 53/Β1) ονομάζουν το κάστρο «Παλιόπυργο Λογκανίκου», κάτι που δεν είναι σωστό διότι δεν πρόκειται απλά για πύργο, αλλά για φρούριο με οχυρωματικούς περιβόλους σε 3 ζώνες, που προστατεύουν τον απόκρημνο λόφο..

Τοποθεσία & Στρατηγική Σημασία

Ο Λογκανίκος βρίσκεται σε στρατηγική γεωγραφική θέση ανάμεσα στους 3 νομούς: Μεσσηνία, Αρκαδία και Λακωνία. Είναι επίσης το σημείο στο οποίο συγκλίνουν ο Ταΰγετος και ο Πάρνωνας, χωρίς να ενώνονται, και δημιουργείται η λακωνική κοιλάδα του Ευρώτα.

Από την αρχαιότητα ακόμα, αποτελούσε έπαλξη και προμαχώνα της πόλης-κράτους της Σπάρτης. Εδώ βρισκόταν στην αρχαιότητα το πέρασμα για την Αρκαδία, και αργότερα η βασιλική οδός των Παλαιολόγων.

Η περιοχή του Λογκανίκου ταυτίζεται με την αρχαία Βελεμίνι (Βελμίνη) που αναφέρει ο Παυσανίας. Το σημερινό όνομα το συναντάμε για πρώτη φορά στην ενετική καταγραφή των κάστρων του Μοριά (από το Stefano Magno) του 1463.

Ιστορία

Σύμφωνα με την επικρατούσα θεωρία, το κάστρο το έκτισαν οι Βυζαντινοί του Δεσποτάτου του Μυστρά προς το τέλος του 13ου αιώνα ή ίσως στις αρχές του 14ου αιώνα. Δεν αποκλείεται πάντως να ήταν φράγκικο κάστρο που μετά τη μάχη της Πελαγονίας πέρασε στην κυριότητα των Βυζαντινών (όπως και ο ίδιος ο Μυστράς).

Μετά την πτώση του Δεσποτάτου του Μορέως στους Οθωμανούς, το 1460, γραπτή μνεία για το Λογκανίκο γίνεται στο ενετικό χρονικό του Stefano Magno, από την οποία προκύπτει η πληροφορία ότι το 1463 το κάστρο βρίσκεται στα χέρια των Βενετών. Επίσης γίνεται μνεία στις αναφορές του Βενετού στρατιωτικού τοποτηρητή Jacopo Barbarigo, κατά τη διάρκεια του Α΄ Ενετoτουρκικού πολέμου (1463-1479), όπου το κάστρο επισκευάζεται από τους Βενετούς το καλοκαίρι του 1465.

Κατά τη διάρκεια των δύο εκστρατειών του Σουλτάνου Μωάμεθ Β΄(1458, 1460) στη Λακωνία, την παράδοση του Μυστρά και στις αρχές του Α΄ Ενετοτουρκικού πολέμου (1463-1479) σύμφωνα με τον ιστορικό Α. Βακαλόπουλο «στον Ταΰγετο μαρτυρείται πραγματική συσσώρευση πληθυσμών από το 1461». Το Σεπτέμβριο του 1465 «ο Ομέρ μπέης, επικεφαλής οθωμανικών στρατευμάτων, που έφθασε ως το μεγάλο τείχος των βουνών της Μάνης εμπρός στο κάστρο Λογκανίκο, δεν τόλμησε να προχωρήσει παραπέρα και να ανηφορήσει προς τα γύρω από αυτό χωριά και καταφύγια… Εκεί πάνω κατέφυγαν και πολλές οικογένειες ευγενών, Ελλήνων και εξελληνισμένων Φράγκων, όπως οι απόγονοι της οικογένειας των Μεδίκων της Αθήνας. Εκεί ακόμη βρήκαν άσυλο και πολλοί Αρβανιτόβλαχοι έποικοι της Πελοποννήσου που συγχωνεύτηκαν με τους παλαιότερους κατοίκους» .

Διοικητής του κάστρου ήταν τότε ο Ιωάννης Γαβαλάς.

Oι Οθωμανοί πολιορκούν το κάστρο, χωρίς όμως επιτυχία. Τους πολιορκημένους συνδράμει ο στρατηγός των Βενετών Σιγισμούνδος Μαλατέστα, ο οποίος προσπάθησε να επιτύχει τουλάχιστον την έξοδο των γυναικόπαιδων. Λόγω όμως των ολίγων δυνάμεων που διέθετε, δεν τόλμησε να χτυπήσει τους Τούρκους. Κατά τη διάρκεια όμως της πολιορκίας του κάστρου, τα οθωμανικά στρατεύματα πυρπολούν τα σπίτια του χωριού και οι κάτοικοι αναγκάστηκαν να συνθηκολογήσουν. Οι Οθωμανοί έλυσαν την πολιορκία, καταστρέφοντας όμως τον οικισμό και παίρνοντας μαζί τους ως ομήρους δέκα γιους προκρίτων του Λογκανίκου.

Από τις εκθέσεις του Βενετού Προνοητή της Πελοποννήσου I. Barbarigo, πληροφορούμαστε ότι ζητείται στη «Γαληνοτάτη Δημοκρατία», οικονομική βοήθεια για την επανεγκατάσταση 200 Λογκανικιωτών στην κατεστραμένη πολίχνη, και την πρόσληψη 50 ακόμη κατοίκων ως stradioti της Βενετίας υπό τη διοίκηση του Ιωάννου Γαβαλά που του δίνεται το αξίωμα του φρουράρχου του Λογκανίκου.

Το κάστρο κατέχεται από τους Βενετούς ως το τέλος του πολέμου (το 1479). Μετά πέφτει στα χέρια των Τούρκων.

Το κάστρο και η κώμη έως τον 19ο αιώνα αναφέρονται τόσο στην έντυπη χαρτογραφία (16ο-19ο αιώνα) όσο και από περιηγητές. Συγκεκριμένα στα τέλη του καλοκαιριού του 1668 ο Οθωμανός περιηγητής και συγγραφέας Εβλιγιά Τσελεμπί στην περιήγησή του από Καλαμάτα-Λεοντάρι-Μυστρά, περνά από το Λογκανίκο και περιγράφει την κώμη και τα μνημεία της:

«Το κάστρο του Λογκανίκου, πήρε το όνομά του από το Ρωμιό άπιστο που το ίδρυσε. Ο πύργος, πάνω στην πλαγιά του βουνού Σαχμπάζ (Ταΰγετος), είναι στραμμένος προς την ανατολή. Εδώ κρύβουν οι κάτοικοι της κάτω πόλης το έχει τους, για να το προφυλάξουν από τους άπιστους της Μάνης. Δεν υπάρχουν σπίτια ούτε οτιδήποτε άλλο μέσα στο κάστρο. Κάθε βράδυ πέντε οπλισμένοι φυλούν σκοπιά. Αν κάνουν οποιαδήποτε κίνηση οι άπιστοι της Μάνης, τότε αυτοί μπορούν να ειδοποιήσουν με φωτιές και τουφεκιές. Στα γύρω χωριά υπάρχουν πολλοί οπλισμένοι, έτοιμοι να προφυλάξουν την κωμόπολη του Λογκανίκου.»

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Ανήκει στον τύπο του ορεινού κάστρου όπου αξιοποιείται πλήρως η μορφολογία του εδάφους για την ενίσχυση της οχύρωσης. Τα τείχη του κάστρου είναι αργολιθοδομή με συνδετικό κονίαμα και διατηρούνται σε αρκετά σημεία, αλλά όχι σε μεγάλο ύψος. Στο εσωτερικό υπάρχουν ερειπωμένα κτίσματα και υδατοδεξαμενές. Το κάστρο δεν φαίνεται να υπήρξε ποτέ οικισμός. Ήταν έδρα φρουράς και καταφύγιο του πληθυσμού σε περίπτωση κινδύνου.

Tο κάστρο χωριζόταν σε τρεις κύριες ζώνες. Η πρώτη, στην κορυφή της βραχώδους πλαγιάς, έχει κάτοψη ορθογώνια και χωρίζεται σε τέσσερα διαμερίσματα. Το μήκος της νότιας μακράς πλευράς φθάνει τα 22 μέτρα. Το πάχος των τειχών του πύργου, είναι 0,90-1,10 μέτρα, εκτός από τη βόρεια πλευρά που το μέγιστο πλάτος είναι 1,40μέτρα. Το πλάτος των εσωτερικών χώρων αυξομειώνεται λόγω του βραχώδους εξάρματος από 2,00 έως 3,30 μέτρα.

Το δεύτερο τμήμα του κάστρου, υψομετρικά χαμηλότερο από το πρώτο, αποτελείται από έναν ημικυκλικό χώρο διαμέτρου 15μ. Χ 12μ., κατάλληλο για στρατωνισμό. Περικλείεται ΒΔ από ογκώδη τοίχο, ο οποίος αποτελεί συνέχεια της ΒΑ οχυρώσεως του πύργου και έχει πάχος 1,10 μ. και σώζεται σε ύψος μέχρι και 4μ.. Στο ΒΔ άκρο βρίσκεται και η έξοδος του κάστρου από τη μεριά της Καμάρας, της επαρχίας Μεγαλοπόλεως.

Από βορρά και από νότο, το ύψωμα ήταν απροσπέλαστο λόγω της κλίσης και της μορφολογίας του εδάφους. Στα ανατολικά όμως οχυρώνεται από τείχος μήκους 25 μέτρων, που ενισχύεται στα βόρεια από τον προμαχώνα της εισόδου του κάστρου με διάμετρο 4,0✖2,5μ. Στον χώρο αυτό θα μπορούσαν να εγκατασταθούν μέχρι και δέκα άτομα.
Η σύνδεση με την τρίτη ζώνη άμυνας γίνεται με ένα οφιοειδές μονοπάτι, το οποίο ελισσόμενο βρίσκει διέξοδο από τα απότομα βράχια της πλαγιάς. Στο μέσο της διαδρομής αυτής έχουν εντοπιστεί δύο τοιχία που σχηματίζουν ορθή γωνία. Το κάθετο ως προς το μονοπάτι τοιχίο έχει μήκος 1,0μ. ενώ το οριζόντιο 2,5μ. και ύψος 1,6μ.

Η τρίτη ζώνη οχύρωσης, πιο χαμηλά, έχει μήκος 30μ. και χωρίζεται σε δύο μέρη. Το βόρειο τμήμα έχει μήκος τείχους 12μ. με πάχος 1,20-1,30μ. Ο εσωτερικός χώρος έχει πλάτος 3 μέτρα.

Πηγές