Ερείπια αρχαίας οχυρωμένης πόλης, που κατοικήθηκε μέχρι και τους πρώτους αιώνες της Βυζαντινής Περιόδου.
Βρίσκεται σε χαμηλό παραθαλάσσιο λόφο με την ονομασία «Νησί», 3 χλμ. βορειοανατολικά από τον Άγιο Ανδρέα Βόρειας Κυνουρίας.

Ιστορία

Η αρχαία πόλη που βρισκόταν στον λόφο Νησί της παραλίας του Αγία Ανδρέα ονομαζόταν Ανθήνη. Απαντάται και ως Αθήνη ή Ανθάνα. Στο παρελθόν το μέρος είχε ταυτιστεί και με την αρχαία Θυρέα, αλλά αυτό μάλλον δεν ισχύει.

Η Ανθήνη και η Θυρέα ήταν οι δύο σπουδαιότερες πόλεις της Θυρεάτιδος. Η Θυρέα βρισκόταν σε μια δυσπρόσιτη θέση στο εσωτερικό της Κυνουρίας και έλεγχε τα περάσματα (όντας η θύρα ανάμεσα στην επικράτεια τους Άργους και εκείνη της Σπάρτης), ενώ η Ανθήνη βρισκόταν στο νότιο άκρο της πεδιάδας και ήταν το λιμάνι της περιοχής.

Η Ανθήνη πιστεύεται ότι υπήρχε τουλάχιστον από τον 5ο αιώνα π.Χ., πιθανώς και νωρίτερα. Η κατασκευή των αρχαίων τειχών εκτιμάται ότι πραγματοποιήθηκε στα τέλη του 5ου ή στις αρχές του 4ου αιώνα π.Χ. Η κατοίκηση της περιοχής συνεχίστηκε κατά την Ελληνιστική και τη Ρωμαϊκή Περίοδο. Από μεταγενέστερες εποχές έχουν βρεθεί ελάχιστα ευρήματα, με εξαίρεση νομίσματα του Ιουστινιανού.
Ενδείξεις για την ιστορική εξέλιξη μας δίνουν, βέβαια, και οι ενισχύσεις που έγιναν στα αρχαία τείχη, που χρονολογούνται στην Πρωτοβυζαντινή Περίοδο.

Η πόλη φαίνεται πως εγκαταλείφθηκε μετά τον 7ο αιώνα, καθώς δεν υπάρχουν ούτε ιστορικές αναφορές ούτε αρχαιολογικά ευρήματα από νεώτερες εποχές. Η έναρξη των πειρατικών επιδρομών στις ελληνικές θάλασσες από τους Σαρακηνούς και άλλους εισβολείς πιθανότατα κατέστησε την παραθαλάσσια κώμη ευάλωτη και όχι αρκετά ασφαλή, οδηγώντας τους κατοίκους σε αναζήτηση ασφαλέστερου τόπου διαμονής στην ενδοχώρα.

Ο περιηγητής W. Leake, που επισκέφθηκε το Νησί τον Μάρτιο του 1806, μας δίνει την πληροφορία ότι 100 χρόνια πριν, όταν οι Ενετοί έχτιζαν το Παλαμήδι στο Ναύπλιο, χρησιμοποίησαν ως οικοδομικό υλικό τις πέτρες από τα τείχη του Αγίου Ανδρέα με αποτέλεσμα να μη μείνει σχεδόν τίποτα.

Την Ανθήνη αναφέρει ο Θουκυδίδης στην Ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου («... εν αυτή [Θυρεάτιδι] Θυρέαν και Άνθήνην πόλιν, νέμονται δ’ αυτήν Λακεδαιμόνιοι»). Επίσης οι Παυσανίας, Αρποκρατίων, Στέφανος Βυζάντιος και Πλίνιος

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Το «Νησί» όπου απλώνεται η αρχαία πόλη είναι ένας βραχώδης στενόμακρος λόφος πάνω στη θάλασσα, στον άξονα Βορράς-Νότος. Ο λόφος, με υψόμετρο 48 μ., είναι προέκταση του βουνού Λαγοβούνι. Η ανατολική του πλευρά βρέχεται από τη θάλασσα. Η βόρεια πλευρά υψώνεται με ομαλή κλίση πάνω από τις εκβολές του ποταμού Χάραδρου (ή Βρασιάτη) και του λιμανιού του Αγίου Ανδρέα. Η δυτική είναι πιο απόκρημνη και βλέπει προς την πεδιάδα της Θυρεάτιδος, ενώ η νότια πλευρά συνδέεται μέσω ενός αυχένα με το Λαγοβούνι.
Στην κορυφή υπάρχει νεώτερο εκκλησάκι του Αγίου Ανδρέα.

Πρόκειται για μεγάλη οχύρωση με έκταση 81 στρέμματα και εξωτερική περίμετρο 1.156 μέτρα. Υπήρχαν δυο οχυρωματικοί περίβολοι, ο εξωτερικός και ένας πολύ μικρότερος εσωτερικός με περίμετρο 95 μέτρα, γύρω από το ξωκλήσι του Αγίου Ανδρέα.

Τα τείχη κατά το μεγαλύτερο μέρος τους είναι κατασκευασμένα με το πολυγωνικό σύστημα (σε δύο διαφορετικές χρονικές περιόδους), με λειασμένη την επιφάνεια των λίθων και λαξευμένους τους αρμούς. Σε μερικά τμήματα διακρίνεται και ισοδομικό σύστημα που ανήκει σε τρίτη οικοδομική φάση, ίσως της Ελληνιστικής εποχής.

Στην αρχική μορφή της οχύρωσης, το τείχος προστάτευε ολόκληρο τον λόφο από όλες τις πλευρές. Σήμερα το τείχος δεν είναι ορατό σε όλη την περίμετρο. Σώζεται μόνο αποσπασματικά. Ακόμα και στα σημεία που διατηρείται το τείχος είναι ερειπωμένο και διατηρούνται μόνο τα θεμέλια. Πάντως σε μερικά σημεία διατηρούνται στη θέση τους μέχρι πέντε στρώσεις από πέτρες φτάνονοντας σε ένα μέγιστο ύψος 2,70 μ.
Η ίδια εικόνα υπάρχει και στον εσωτερικό περίβολο, όπου σε μερικά τμήματά του δεν εντοπίζονται καθόλου ίχνη τειχών, είτε γιατί καταστράφηκαν εντελώς, είτε γιατί δεν υπήρχαν ποτέ καθώς σε μερικά σημεία αυτό υπάρχουν ψηλά, απόκρημνα βράχια.

Στην εσωτερική ακρόπολη διατηρείται μόνο ένας πύργος (φωτο 9) στο βορειοανατολικό τμήμα και λείψανα από δύο άλλους βυζαντινούς πύργους, για την κατασκευή των οποίων χρησιμοποιήθηκε υλικό από την αρχαία οχύρωση σε δεύτερη χρήση.

Το πάχος του τείχους δεν είναι το ίδιο σε όλα τα σημεία. Στη βόρεια πλευρά είναι 2,80-2,90μ., στη δυτική 2,30μ. και στην προέκταση των βυζαντινών χρόνων 2μ.

Στην εξωτερική οχύρωση διακρίνονται 21 ορθογώνιοι πύργοι, σε ακανόνιστα διαστήματα. Διατηρούνται είτε σε χαμηλό ύψος ειτε οι περισσότεροι σε επίπεδο θεμελίων. Οι πιο πολλοί πύργοι βρίσκονται στην ανατολική και τη βόρεια πλευρά, που ήταν και οι πιο ευπρόσβλητες, ενώ η δυτική, που είναι φύσει οχυρή, έχει τους λιγότερους.
Οι διαστάσεις των πύργων ποικίλλουν, με μήκος μετώπου από 4,75 έως 5,70μ. και βάθος 2,40 έως 2,55μ.

Γενικά το μεγαλύτερο μέρος της οχύρωσης που σώζεται είναι αρχαίες κατασκευές. Σε κάποια σημεία υπάρχουν μεταγενέστερες προσθήκες πάνω στο αρχαίο τείχος. Στα βυζαντινά χρόνια ανήκει, σύμφωνα με τα ανασκαφικά δεδομένα, η προέκταση του εξωτερικού περίβολου προς τα βόρεια, προς το λιμάνι, και σίγουρα οι δύο από τους πύργους στην ακρόπολη.

Σε μεγάλο μέρος του λόφου και κυρίως στη βορειοδυτική του πλευρά, το έδαφος έχει επιχωματωθεί και ισοπεδωθεί. Έγιναν ακόμα και εκβραχισμοί. Αυτές οι εργασίες εξομάλυνσης πρέπει να έγιναν προς το τέλος της Ρωμαϊκής Περιόδου, περί το 3ο ή 4ο αι. μ.Χ.

Κατά τις ανασκαφές του 1962 ανακαλύφθηκαν μεγάλος αριθμός απροσδιόριστων ορθογωνίων κτισμάτων στη βορειοανατολική πλαγιά του λόφου, δύο λαξευμένα στο βράχο ελαιοτριβεία (ή ληνοί), πλήθος δεξαμενών στην ανατολική και νότια πλευρά και ίχνη αμαξοτροχιών από αρχαίο δρόμο στο βράχο στη δυτική πλευρά του λόφου.

Πηγές