Στο Παράλιο Άστρος, στη νότια κορυφή του λόφου «Νησί» που δεσπόζει στο λιμάνι, υπάρχει κάστρο που συχνά αναφέρεται και σαν Κάστρο (ή Πύργος) των Ζαφειρόπουλων.

Σημειωτέον ότι στο «Νησί» υπάρχει στη βόρεια πλευρά μια χαμηλότερη κορυφή όπου επίσης υπάρχει οχύρωση, η οποία είναι αρχαία και μάλλον πρόχειρη. Την έχτισαν οι Σπαρτιάτες και οι Αιγινήτες σύμμαχοί τους κατά τον Πελοποννησιακό πόλεμο.

Το Όνομα του Κάστρου

Η χερσόνησος που σήμερα ονομάζεται «Νησί» ονομαζόταν Άστρον ή Άστρος κατά την αρχαιότητα, εξαιτίας του αστεροειδούς σχήματός της. Το όνομα αναφέρεται για πρώτη φορά από τον Κλαύδιο Πτολεμαίο στη «Γεωγραφία» (2ος αι. μ.Χ).

Η αρχαία ονομασία ώθησε παλαιότερους μελετητές να ταυτίσουν το φρούριο στο Παράλιο Άστρος με το κάστρο Astritzi που εμφανίζεται στους χωρογραφικούς πίνακες του 1463.
Για τον ίδιο λόγο έχει ταυτιστεί παλιότερα με το κάστρο Eστέλλα το οποίο σύμφωνα με την Αραγωνική παραλλαγή του Χρονικού του Μορέως, ανεγέρθηκε το 1256 από τον Γουλιέλμο Βιλλεαρδουίνο.

Σήμερα, για διαφόρους λόγους, θεωρείται σίγουρα ότι το το κάστρο στο Παράλιο Άστρος δεν έχει σχέση ούτε με το Estella ούτε με το Astritzi.

Ιστορία

Υπάρχει μια θεωρία ότι στη θέση του κάστρου του Παράλιου Άστρους προϋπήρχε Βυζαντινό φρούριο. Όμως αυτή η υπόθεση δεν μπορεί να επαληθευτεί, καθώς δεν υποστηρίζεται από ευρήματα ή από ιστορικές πηγές.

Στο κάστρο διακρίνονται δύο οικοδομικές φάσεις: Η πρώτη φάση αφορά την περίοδο μεταξύ του 17ου αι. και του τέλους του 18ου αι. Ίσως μάλιστα να σχετίζεται με το τέλος της Β’ Ενετοκρατίας και την ανακατάληψη του Μοριά το 1715 από τους Οθωμανούς. (Εκείνη την εποχή οι Οθωμανοί οχύρωσαν κάποιες θέσεις για να εδραιώσουν την παρουσία τους στην περιοχή φοβούμενοι τους Τσάκωνες αλλά και την επιστροφή των Ενετών.)
Η δεύτερη κατασκευαστική περίοδος εντοπίζεται από το 1824 και 1825, όταν το κάστρο ανήκε στους τρεις αδερφούς Ζαφειρόπουλους οι οποίοι ήταν πλούσιοι έμποροι από το εξωτερικό και μυημένοι στη Φιλική Εταιρεία.
Σε αυτήν τη δεύτερη περίοδο, δηλαδή στις πρώτες δεκαετίες του 19ου αιώνα, οι Ζαφειρόπουλοι έχτισαν τρεις κατοικίες, ενίσχυσαν τα τείχη, και το κάστρο πήρε τη μορφή που λίγο-πολύ έχει έως σήμερα.

Σημαντική στιγμή για την ιστορία του κάστρου ήταν η μάχη στις 5-6 Αυγούστου 1826, όταν Έλληνες αγωνιστές υπό τον Παναγιώτη Ζαφειρόπουλο αντιμετώπισαν ηρωικά τον στρατό του Ιμπραήμ, με αρχηγό τον Σουλεϊμάν πασά και κατόρθωσαν να απωθήσουν τα αιγυπτιακά στρατεύματα.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Το κάστρο αποτελείται από έναν μεγάλο εσωτερικό τετράπλευρο οχυρωματικό περίβολο και δυο εξωτερικούς περιβόλους, στα δυτικά και ανατολικά του. Ο ανατολικός εξωτερικός περίβολος σχηματίζει ορθογώνια αυλή. Αντίστοιχα, ο δυτικός διαμορφώνεται σε δυο προμαχώνες τριγωνικού σχήματος και διαθέτει δύο κυκλικούς πύργους με scarpa, cordone και parapetto, όπου ανοίγονται κανονιοθυρίδες.

Στο βορειοδυτικό άκρο του δυτικού εξωτερικού περιβόλου υπάρχει είσοδος που προστατευόταν από τον πύργο στα ανατολικά της (φωτ.2 και 5). Μια ακόμη πύλη (φωτ.10), η οποία διαμορφώθηκε κατά τη δεύτερη οικοδομική φάση του κάστρου, βρίσκεται στο μέσον του ανατολικού εξωτερικού περιβόλου. Η πρόσβαση σε αυτή γίνεται μέσω πέτρινης σκάλας.

Τυφεκιοθυρίδες ανοίχτηκαν κατά την πρώτη οικοδομική φάση του κάστρου, τόσο στο τείχος των εξωτερικών περιβόλων, όσο και στον εσωτερικό, ενώ στα χρόνια της Επανάστασης ορισμένες από αυτές κλείστηκαν και ανοίχτηκαν νέες.
Ο εσωτερικός περίβολος διαμορφώθηκε κατά τη δεύτερη οικοδομική φάση του κάστρου, τον 19ο αιώνα. Εντός του χώρου αυτού υψώνονται οι κατοικίες των τριών αδερφών Ζαφειρόπουλων, χαρακτηριστικά δείγματα της προεπαναστατικής αρχιτεκτονικής της περιοχής. Πρόκειται για ευρύχωρες οικίες που δηλώνουν την ευμάρεια των κατόχων τους, χωρίς έντονα αμυντικό χαρακτήρα.

Η οικία του Παναγιώτη Ζαφειρόπουλου στη ΝΔ γωνία του περιβόλου (φωτ.4,10) αποτελείται από υπερυψωμένο όροφο ορθογωνικής κάτοψης και υπόγειο με κινστέρνα. Το κτίριο είναι θεμελιωμένο σε προγενέστερη κατασκευή. Η είσοδος στην οικία γίνεται μέσω λίθινης κλίμακας στηριζόμενης σε καμάρα.
Η οικία του Κωνσταντίνου Ζαφειρόπουλου στη ΝΑ πλευρά του περιβόλου (φωτ.6) αποτελείται από όροφο ορθογωνικής κάτοψης και υπόγεια κινστέρνα. Ο όροφος διαμορφωνόταν σε δωμάτια, το κεντρικό από τα οποία λειτουργούσε ως χώρος διαμονής, στα δυτικά υπήρχε κουζίνα και βοηθητικό δωμάτιο με τζάκι, ενώ στα ανατολικά χώρος υποδοχής και κοιτώνες.
Η οικία Ιωάννη Ζαφειρόπουλου στη ΒΑ πλευρά του κάστρου (φωτ.7) αποτελείται από ένα ορθογωνικής κάτοψης διώροφο κτίριο, στο οποίο εφάπτεται ισόγειο σχήματος Γ με κινστέρνα στα νότια του και δευτερεύοντα ορθογώνιο χώρο βορειοδυτικά.

Πηγές