Το χωριό Αμπελικό είναι ένα ορεινό χωριό στις παρυφές του βουνού Όλυμπος της Λέσβου. Στο κέντρο του χωριού βρίσκεται ένας ψηλός, μακρόστενος πύργος που χρονολογείται από τη Γενοβέζικη περίοδο και γι’ αυτό ονομάζεται και "Πύργος των Γατελούζων".

Ιστορία

Ο πύργος χρησιμοποιήθηκε πρωτίστως σαν παρατηρητήριο αφού από τα παράθυρα της νότιας πλευράς αγνάντευε τη θάλασσα, από τη δυτική πλευρά έβλεπε προς την Καλλονή και από τη Βόρεια προς την Αγιάσο. Στις κορυφές των βουνών Άσπρη Πέτρα και Πεθαμένοι υπήρχαν φύλακες οι οποίοι με δάδες ή με αλλά σήματα ειδοποιούσαν για κινδύνους από εχθρούς. Αυτό διαπιστώνεται και από την ονομασία που είχε η κορυφή Κάψαλος η οποία παλαιότερα λεγόταν «Σήμαντρο».

Έχει ύψος σήμερα 16 μέτρα αντί 27 που είχε παλιότερα. Το ύψος του πύργου ελαττώθηκε λόγο της μεγάλης επικινδυνότητας του, το 1830 επί Αντωνίου Μπόλικου. Είχε πολεμίστρες και καταπακτή η οποία οδηγούσε στην εκκλησία της Αγίας Αικατερίνης (μετέπειτα τζαμί). Ο αείμνηστος ιερέας Ιωάννης Βαλάκος, έλεγε πως είχε κατέβει μέσα στη καταπακτή κατά την δεκαετία του 1920.

Για τον πύργο του Αμπελικού (15ος -16ος αιώνας) διίστανται οι απόψεις ως προς το πότε ακριβώς κτίστηκε. Άλλοι τον τοποθετούν στην εποχή των Γατελούζων δηλαδή (1355-1462) διότι οι Γατελούζοι έκαναν τέτοιου είδους πύργους παρατηρητήρια με στοά διαφυγής για να ελέγχουν τους πειρατές (είχε 27 μέτρα ύψος και έβλεπε ως τη θάλασσα) και για να έχουν ασφάλεια ειδικά στο εμπόριο μια που το Αμπελικό είχε οικονομική άνθηση τότε με καλό κρασί, τη ρητίνη κ.α.

Είναι αρκετά πιθανόν, πάντως, να κτίστηκε αργότερα, επί Τουρκοκρατίας, αφού έχει πολλά αρχιτεκτονικά στοιχειά αραβικού τύπου όπως οι καμάρες πάνω από τα παράθυρα και τα δύο τζάκια που υπάρχουν στο εσωτερικό. Οι Τούρκοι στην αρχή, σύμφωνα με την παράδοση, είχαν μέσα το χαρέμι και είναι γνωστό το ότι ένας Έλληνας πείραξε κάποια κοπέλα από το χαρέμι του αγά και εκείνη του πέταξε ένα κασκαβάλι τυρί και τον σκότωσε. Στα χρόνια εκείνα υπήρχε στο Πύργο αγάς, όπως φαίνεται και από μια εικόνα του 1805 στη εκκλησία, δωρεά Τούρκου αγά.

Τελευταία ο πύργος φέρεται να χρησιμοποιείται από τους Τούρκους ως φυλακή αφού το 1908 είχαν μέσα τον επονομαζόμενο Σινιόρο, ο οποίος δεν είχε πληρώσει τον απαιτούμενο φόρο και τότε μέσα στον πύργο έπλεξε με χάντρες ένα βραχιόλι και ένα πορτοφόλι τα οποία διασώζονται και αυτά στο μουσείο του χωριού.

Από το 1912 έως το 1989 λειτούργησε ως αποθήκη ελαίου της εκκλησίας.

Από το 1967 είναι διατηρητέο μνημείο.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Έχει ορθογωνική κάτοψη με διαστάσεις 5,00 μ.x 4,40μ., ενώ το αρχικό του ύψος λέγεται ότι έφτανε τα 27,00 μ., πράγμα το οποίο δεν μπορεί να διερευνηθεί, αλλά ούτε και να υποστηριχθεί από τα υπάρχοντα στοιχεία.
Είναι σίγουρο, πάντως, ότι ήταν ψηλότερος από το σημερινό σωζόμενο ύψος του, όπως καταδεικνύεται από την κομμένη απόληξη του τόξου του παραθύρου στον Β΄ όροφο.

Διέθετε τουλάχιστον τρία επίπεδα καθώς και υπόγειο χώρο, μη προσβάσιμο σήμερα. Η τετράρριχτη στέγη προφανώς είναι νεώτερη.

Εσωτερικά σήμερα υπάρχουν τρία διαζώματα, με δυο υπέροχα τζάκια αραβικού τύπου. Επίσης υπάρχει εσωτερικά μέσα στα τοιχώματα πήλινο κανάλι ροής θέρμανσης και ύδρευσης.

Πηγές