Μεγάλο συγκρότημα μανιάτικης πυργοκατοικίας με κεντρικό πύργο και αρκετά άλλα κτίρια, στη θέση «Χάρακες», σε ύψωμα ανάμεσα στο Μαρμάρι και στο Πόρτο Κάγιο της Μάνης. Το Μαρμάρι είναι στη δυτική ακτή και το Πόρτο Κάγιο στην ανατολική ακτή της χερσονήσου της Μάνης. Ο πύργος στέκεται στον αυχένα, στο πιο στενό σημείο της χερσονήσου, λίγα χιλιόμετρα πιο βόρεια από το ακρωτήριο Ταίναρο.

Ο πύργος υπήρξε το επίκεντρο μιας από τις πιο εμβληματικές βεντέτες της Μάνης.

Ιστορία

Η οικογένεια Γρηγορακάκη (άσχετη από την οικογένεια Γρηγοράκη) ήταν κλάδος των Καουριάνων (από το επώνυμο «Κάουρας») της Κοίτας και ήρθαν ως σώγαμπροι των Κάσσηδων στον Πάλυρο, βόρεια από το Πόρτο Κάγιο.
Στην ίδια οικογένεια ανήκουν και τα επίθετα Γληγορακόγγονας και Ληγοραγκόκωνας που είναι γνωστά από διάφορα περιστατικά της επαναστατικής περιόδου, αλλά και από την βεντέτα τους με μια άλλη οικογένεια στην ίδια περιοχή, τους Μιχαλακιάνους που είχαν έδρα τη Λάγια.

Η οικογένεια Γρηγορακάκη λίγο πριν από το 1829 επιχείρησε να χτίσει τον συγκεκριμένο πύργο, με την υποστήριξη των Κουρικιάνων της Κοίτας. Οι Μιχαλακιάνοι της Λάγιας και της Βάθειας προσπάθησαν να τους εμποδίσουν, επειδή προφανώς η κυριότητα της περιοχής ήταν υπό αμφισβήτηση, αλλά κυρίως επειδή ο πύργος λόγω της θέσης του θα εμπόδιζε την πρόσβαση πιο νότια, προς το Ταίναρο.
Σε εκείνη τη φάση επικράτησαν οι Γρηγορακάκηδες και η οικοδόμηση του πύργου αποπερατώθηκε. Στη συνέχεια τα βρήκαν με τους Μιχαλακιάνους και τους άφηναν να περνούν ελεύθερα.
Η ειρηνική αυτή περίοδος δεν κράτησε πολύ, καθώς κάποια στιγμή, στον πύργο εισέβαλαν Μιχαλακιάνοι και τον κατέλαβαν. Επακολούθησε μεγάλη μάχη ανάμεσα στις δύο οικογένειες, στις 29 Ιουνίου 1829, που ανέδειξε νικητές τους Γρηγορακάκηδες. Αυτόπτες μάρτυρες της μάχης ήταν τα μέλη της Γαλλικής Επιστημονικής Αποστολής, που χαρτογραφούσε τη Μάνη.

Εκείνη την εποχή ή λίγο αργότερα, αρχηγός της οικογένειας πρέπει να ήταν ο Γιαννάκης Γρηγορακάκης για τον οποίο γνωρίζουμε ότι πήρε την πολύ τιμητική θέση του λοχαγού της Λακωνικής φάλλαγος (η οποία ιδρύθηκε το 1837, κυρίως για την τιμητική μισθοδότηση αγωνιστών της επανάστασης).

Η συνεχής αντιπαλότητα μεταξύ Γρηγορακάκηδων και Μιχαλακιάνων έκανε επιτακτική την ανάγκη να συμφωνηθούν όρια ανάμεσα στις περιοχές των δύο οικογενειών. Τα όρια χαράχτηκαν κοντά στο σημείο που είναι ο πύργος, ανάμεσα στους δύο όρμους του Μαρμαρίου και του Πόρτο Κάγιου, από όπου προέκυψε και το τοπωνύμιο «Χάρακες».

Παράλληλες Ιστορίες

O πύργος υπήρξε προφανώς ένα Ξεμόνι.
Αν λάβουμε υπόψη τη θέση και την ιστορία του πύργου των Γρηγοράκηδων στους Χάρακες, πιστεύουμε ότι πρόκειται για χαρακτηριστική περίπτωση ξεμονιού.

Τα ξεμόνια στη Μάνη ήταν πυργοκατοικίες που χτίζονταν έξω από οικισμούς. (Η λέξη είναι της ίδιας ετυμολογικής προέλευσης με το ξεμονάχιασμα.)
Το ξεμόνι χτιζόταν μακριά από το χωριό. Ο βασικός λόγος ήταν η επέκταση σε βάρος άλλων γειτονικών χωριών. Ένας δευτερεύων λόγος ήταν η εποπτεία ή η φύλαξη κάποιας περιοχής. Σε κάποιες περιπτώσεις, ξεμόνια κτίστηκαν από οικογένειες που εκτοπίστηκαν από τα χωριά τους.
Πάντως, ποτέ δεν χτίστηκε στη Μάνη «ξεμόνι» αναίμακτα. Το ξεμόνι ήταν μόνιμη αιτία ένοπλης αντιπαράθεσης και, συχνά, αφορμή βεντέτας.

Με το πέρασμα του χρόνου, τα ξεμόνια αναπτύσσονταν και γίνονταν πυρήνες οικισμού από μέλη της ίδιας οικογενείας. Έτσι δημιουργήθηκαν πολλοί Μανιάτικοι οικισμοί, με πιο αντιπροσωπευτικό παράδειγμα τον Γουλά της Βάθειας.

Ο πύργος Γρηγορακάκη φαίνεται λοιπόν να είναι ένα τέτοιο ξεμόνι, χτισμένο με επεκτατικές βλέψεις και με κάποιες κτιριακές προσθήκες, που πάντως δεν πρόλαβε να αναπτυχθεί σε οικισμό.

Πηγές