Ερείπια ξηρολιθικής οχύρωσης στο πλάτωμα ενός βραχώδους, απόκρημνου λόφου στη νότια πλευρά της Νάξου, λίγο βόρεια από τον όρμο Πάνορμος (ή Πάνερμος).

Ιστορία

Δεν είναι γνωστή η ιστορία του κάστρου, το οποίο δεν αναφέρεται από ιστορικές πηγές. Δεν έχει γίνει ποτέ αντικείμενο αρχαιολογικής έρευνας, ενώ η απουσία συνδετικού κονιάματος στην τειχοποιία δυσχεραίνει τη χρονολόγησή του.

Είναι σχεδόν σίγουρο ότι δεν είναι αρχαίο κάστρο. Το πιο πιθανό είναι να δημιουργήθηκε για προστασία και καταφύγιο του πληθυσμού την εποχή που άρχισαν τα μεγάλα προβλήματα με τους Σαρακηνούς πειρατές στο Αιγαίο, δηλαδή περί τον 7ο ή 8ο αιώνα μ.Χ.
Θυμίζουμε ότι το κάστρο Απαλίρου, το πιο σημαντικό κάστρο της Νάξου πριν την έλευση των Ενετών, χρονολογείται στις αρχές του 8ου αιώνα όταν ο βυζαντινός αυτοκράτορας Λέων Γ΄ ο Ίσαυρος (717-741) υλοποίησε ένα εκτεταμένο πρόγραμμα ενίσχυσης της άμυνας των νησιών. Ίσως το Ηρόκαστρο να είναι μια από τις οχυρώσεις εκείνης της περιόδου. Επίσης έχει ομοιότητες με το κάστρο του Καλόγερου που βρίσκεται σε παρόμοιο λόφο στη βόρεια πλευρά του νησιού.

Λίγο πιο νότια από τον λόφο του Ηρόκαστρου, και χωρίς να έχει καμία σχέση με αυτό, υπάρχει μια σημαντική προϊστορική ακρόπολη (φωτ.11) η οποία χρονολογείται στην Πρωτοκυκλαδική (ΠΚ) ΙΙ και την πρώτη φάση της ΠΚ ΙΙΙ περιόδου (περίπου 2800-2200 π.Χ.). Μετά το τέλος της 1ης φάσης της ΠΚ ΙΙΙ παρατηρούνται σημάδια βίαιης καταστροφής αυτής της ακρόπολης και εγκατάλειψης του οικισμού με πιθανότερη αιτία κάποια εχθρική επιδρομή. Η ακρόπολη αυτή έκτοτε εγκαταλείφθηκε και ξαναήρθε στο φως το 1963.

Σημειωτέον ότι δεν (μας) είναι γνωστό από πού προέρχεται η ονομασία «Ηρόκαστρο».

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Το Ηρόκαστρο καταλαμβάνει όλο το πλάτωμα της κορυφής του απόκρημνου λόφου, εκτεινόμενο σε επιφάνεια 18 στρεμμάτων περίπου, σε υψόμετρο που κυμαίνεται από 184 έως 261 μέτρα. Ο λόφος περιβάλλεται από έναν απλό οχυρωματικό περίβολο η περίμετρος του οποίου είναι 510 μέτρα. Το πάχος των τειχών φτάνει το 1,90μ.
Το σχήμα του είναι ακανόνιστο, ακολουθώντας την μορφολογία του εδάφους. Η χάραξη του οχυρωματικού περιβόλου αξιοποιεί στο έπακρο τη φυσική οχύρωση της θέσης και τη μορφολογία του εδάφους. Στη ΒΑ πλευρά προεξέχει ένα κτίσμα που ίσως να ήταν πύργος.. Η πύλη του κάστρου δεν σώζεται. Μάλλον ήταν στη βόρεια πλευρά που είναι η πιο προσβάσιμη.

Ο οχυρωματικός περίβολος ενισχύεται από προτείχισμα στη βόρεια πλευρά, το οποίο αναπτύσσεται χαμηλότερα, στους πρόποδες του λόφου, καθώς η πλευρά αυτή ήταν η πλέον ομαλή, άρα και η πιο ευάλωτη. Το μήκος αυτού του εξωτερικού τείχους είναι περί τα 330 μέτρα.
Από το εμβαδόν και το συνολικό μήκος των οχυρώσεων είναι προφανές ότι το Ηρόκαστρο ήταν ένα σχετικά μεγάλο κάστρο και παρόλο που δεν φαίνεται να υπήρξε καστροπολιτεία, πρέπει να φιλοξένησε κατά περιόδους κάποιον αξιόλογο οικισμό.
Τα τείχη του κάστρου σώζονται ικανοποιητικά σε όλο το μήκος τους και σε αρκετό ύψος, με πολλά τμήματα τους, ιδίως στην απόκρημνη δυτική πλευρά, να συμπληρώνονται από τους βράχους που ενσωματώνονται στον οχυρωματικό περίβολο.

Οι παραπάνω αμυντικές κατασκευές του Ηροκάστρου φαίνεται να έχουν κατασκευαστεί όλες την ίδια εποχή, σε μία οικοδομική φάση. Πρόκειται για λιθοδομές από σχετικά καλολαξευμένους τοπικούς λίθους (μαρμαρόπλακες), χωρίς χρήση συνδετικού κονιάματος.

Εντός του Ηροκάστρου κατάλοιπα κτιρίων παρατηρούνται κυρίως στο βόρειο τμήμα του, η χρήση των οποίων δεν είναι δυνατόν να προσδιοριστεί. Έχουν μετρηθεί 30 κτίσματα μονόχωρα και δίχωρα και περιέργως κανένα κτίσμα που να μοιάζει με εκκλησία. Τα κτίσματα (σε επίπεδο θεμελίων τα περισσότερα) είναι από ξερολιθιά όπως τα τείχη χωρίς επίχρισμα ή συνδετικό κονίαμα.

Σώζονται τα ερείπια μιας και μοναδικής κινστέρνας τα τοιχώματα της οποίας έχουν επίχρισμα εσωτερικά. Πιθανόν να υπάρχουν και άλλες υδατοδεξαμενές που δεν έχουν εντοπιστεί, καθώς το κάστρο είναι όπως αναφέρθηκε μεγάλο και δεν υπάρχουν πηγές νερού.

Πηγές