Τα μουσεία δεν συγκαταλέγονται στο πεδίο ενδιαφερόντων του Καστρολόγου, αλλά το Λαογραφικό Μουσείο Χαλκίδας είναι το τελευταίο απομεινάρι από το θρυλικό βενετσιάνικο κάστρο της Χαλκίδας, το ιστορικό κάστρο του Νεγκρεπόντε κατά τους Φράγκους ή του Εγριμπόζ κατά τους Τούρκους.

Σήμερα η έκφραση «Κάστρο της Χαλκίδας» παραπέμπει στο Οθωμανικό φρούριο Καράμπαμπα από την άλλη πλευρά του πορθμού του Ευρίπου, αλλά το πραγματικό κάστρο στης Χαλκίδας υπήρξε η ίδια η Χαλκίδα που την περιέβαλλε ισχυρή οχύρωση.

Το μουσείο βρίσκεται στην οδό Σκαλκώτα 4, στην περιοχή της Αγίας Παρασκευής. Πίσω από το μουσείο βρίσκεται η Σχολή Πεζικού μέσα στην οποία διασώζεται επίσης ένα μέρος των τειχών. Πρόκειται για τις παρειές ενός τμήματος της τάφρου του κάστρου.
Το ίδιο το μουσείο βρίσκεται επάνω σε έναν προμαχώνα του κάστρου που γλύτωσε από την κατεδάφιση.
Το ότι πρόκειται για προμαχώνα φαίνεται καλύτερα στην πίσω πλευρά του μουσείου (φωτο 6,7,8,10,11).

Ιστορία

Το κάστρο του Νεγκρεπόντε

Μετά την Άλωση της Πόλης από τους Φράγκους και τη μοιρασιά που επακολούθησε, το κεντρικό τμήμα της Εύβοιας δόθηκε στον Λατίνο «βασιλιά» της Θεσσαλονίκης Βονιφάτιο Μομφερρατικό που ήταν ένας από τις ηγέτες της Δ’ Σταυροφορίας.

Ο Βονιφάτιος κατέκτησε το νησί και το παραχώρησε ως φέουδο στον Φλαμανδό ευγενή Ιάκωβο d’ Avesnes (1204), ο οποίος άρχισε την ανακατασκευή του κάστρου της Χαλκίδας. Η πόλη προστατευόταν από ισχυρό κάστρο και κατά τα Ρωμαϊκά και Βυζαντινά χρόνια, αλλά είχε καταστραφεί το 1146 από τους Νορμανδούς. Μετά το θάνατο του Ιακώβου (1205) το νησί παραχωρήθηκε από τον Βονιφάτιο σε τρεις Λομβαρδούς βαρόνους από τη Βερόνα, οι οποίοι χώρισαν την Εύβοια σε τρία τμήματα ή τριτημόρια.

Σταδιακά όμως η πραγματική εξουσία στη Χαλκίδα και στο νησί πέρασε στα χέρια των Ενετών, οι οποίοι στους επόμενους αιώνες συνέχισαν την κατασκευή και την ενίσχυση των τειχών με αποτέλεσμα η Χαλκίδα τον 15ο αιώνα, όταν ουσιαστικά ολοκληρώθηκε η κατασκευή, να θεωρείται ένα από τα πιο ισχυρά κάστρα.

Ενδεικτικό της σημασίας της πόλης ήταν ότι όταν οι Φράγκοι εκδιώχθηκαν από την Κωνσταντινούπολη το 1261, ο Λατίνος Πατριάρχης Κων/πόλεως εγκαταστάθηκε στην Χαλκίδα.

Η Χαλκίδα κατακτήθηκε από τους Οθωμανούς το 1470, μετά από μια ιστορική πολιορκία που κράτησε 3 εβδομάδες. Επικεφαλής ήταν ο ίδιος ο Μωάμεθ Β’ ο Πορθητής με μια δύναμη 100.000 αντρών και 300 πλοίων. Ο Μωάμεθ επέβλεψε προσωπικά και τη φοβερή σφαγή που επακολούθησε.

Στην επανάσταση του ‘21, οι Έλληνες προσπάθησαν επανειλημμένα να πάρουν τη Χαλκίδα, αλλά το κάστρο δεν ήταν εύκολο να πέσει. Τελικά η πόλη απελευθερώθηκε με τη συνθήκη του 1833.

Η καταστροφή του κάστρου

Πολλά χρόνια μετά την απελευθέρωση, η Χαλκίδα διατηρούσε τα εντυπωσιακά τείχη της και τον ανατολίτικο χαρακτήρα της. Το 1885 όμως, όταν δήμαρχος ήταν ο Ηρακλής Γαζέπης, άρχισε η κατεδάφιση του τείχους της Χαλκίδας και η κάλυψη της τάφρου με το υλικό της κατεδάφισης. Οι εργασίες ολοκληρώθηκαν το 1906-07 και με αυτόν τον τρόπο η Χαλκίδα διέγραψε μια μακρόχρονη και σημαντική περίοδο της ιστορίας της χάνοντας τη δυνατότητα να παραμείνει μια από τις πιο γραφικές πόλεις της σύγχρονης Ελλάδας.

Η απόφαση της κατεδάφισης των τειχών είχε υποστηριχτεί με ενθουσιασμό από την πλειοψηφία των κατοίκων της πόλης παρόλο που υπήρξαν και πολλές αντιδράσεις. Ο Γαζέπης υπήρξε εξαιρετικά δημοφιλής και εξελέγη τέσσερις φορές δήμαρχος και στο τέλος και βουλευτής.

Τα οικοδομικά υλικά που προέκυψαν από την κατεδάφιση των πύργων, χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή της προκυμαίας στην παραλία (!) και για το μπάζωμα της τεράστιας ενετικής τάφρου. Ο εργολάβος πληρώθηκε 2,7 δραχμές το κυβικό (μπάζων) για το έργο.

Υποτίθεται ότι το γκρέμισμα έγινε για να γίνει δυνατή η επέκταση και ο εκσυγχρονισμός της πόλης και για να δημιουργηθούν καινούργια οικόπεδα. Αυτή η αιτιολόγηση της καταστροφής σήμερα φαίνεται εξωφρενική, αλλά για εκείνη την εποχή φαίνεται ότι ήταν αρκετή. Βέβαια, υπήρξαν και οι συνήθεις υποψίες για εξυπηρέτηση τοπικών συμφερόντων…

Πρέπει όμως να λάβουμε υπόψη και μερικές άλλες παραμέτρους που είχαν σχέση με τις συνθήκες εκείνης της περιόδου:

Πολύ αργότερα το 1904 όταν ο Βασιλιάς Γεώργιος Α’ επισκέφθηκε τη Χαλκίδα, χαρακτήρισε την καταστροφή του κάστρου «πράξη βανδάλων». Είχε υπογράψει όμως ο ίδιος τη σχετική απόφαση.

Το Μουσείο

Το κτίριο όπου στεγάζεται σήμερα το λαογραφικό μουσείο βρίσκται πάνω σε ένα προμαχώνα της ενετικής οχύρωσης. Βρισκόταν στο χείλος της τάφρου και στο επάνω μέρος υπήρχαν παλιότερα πολεμίστρες.

Πιθανόν να κατασκευάστηκε τον 15ο αιώνα, στα τελειώματα των εργασιών κατασκευής του κάστρου. Πάντως η εσωτερική διαμόρφωση του κτιρίου έχει κάποια οθωμανικά στοιχεία και γι’ αυτό δεν αποκλείεται να είναι κατασκευή ή ανακατασκευή των πρώτων αιώνων της Τουρκοκρατίας.

Δεν γνωρίζουμε πώς και γιατί το κτίριο γλίτωσε από την κατεδάφιση επί Γαζέπη. Πιθανόν να στέγαζε ήδη κάποια υπηρεσία. Θυμίζουμε ότι σε όλη την Ελλάδα πολλά γεροφτιαγμένα και καλοδιατηρημένα κτίρια των παλιών κάστρων ήταν σε χρήση (άσχετη με τον πολιτισμό) μέχρι τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο. Μερικά και αργότερα.

Το κτίσμα χρησιμοποιήθηκε αρχικά σαν οπλοστάσιο και πυριδιταποθήκη, και προς το τέλος της Τουρκοκρατίας έγινε φυλακή. Φυλακή ήταν και κατά τη Γερμανική κατοχή. Μάλιστα, εκεί έβαζαν οι Γερμανοί τους μελλοθάνατους πριν τους εκτελέσουν. Σημειωτέον ότι ο τόπος εκτελέσεων ήταν δίπλα στο μουσείο, εκεί που σήμερα βρίσκεται το Μνημείο Εκτελεσθέντων από τους Γερμανούς.
Μετά τον πόλεμο χρησιμοποιήθηκε σαν αποθήκη, μέχρι το 1981, όταν ο Δήμος το δώρισε για να γίνει μουσείο.

Το Λαογραφικό Μουσείο Χαλκίδας ιδρύθηκε το 1981 από την Εταιρία Ευβοϊκών Σπουδών και το Δήμο Χαλκιδέων. Στεγάζεται σε τρεις αίθουσες και έχει περισσότερα από 1.200 εκθέματα (εργαλεία και σκεύη του πρόσφατου παρελθόντος).

Πηγές