Ελάχιστα ερείπια πρωτοβυζαντινού κάστρου σε μακρόστενο λόφο ανάμεσα στη Νέα Σάντα και στην Κριθιά στον νομό Κιλκίς, στα σύνορα με τον νομό Θεσσαλονίκης, στους πρόποδες του χαμηλού όρους Καμήλα.

Κάτω από τον λόφο βρίσκεται η κοίτη του ρέματος Ξηροπόταμος που χύνεται στον Γαλλικό ποταμό, 8 χιλιόμετρα πιο δυτικά.

Τα ερείπια της οχύρωσης είναι περισσότερο ορατά στο νότιο άκρο του λόφου, αλλά είναι προφανές ότι την εποχή που το κάστρο ήταν ενεργό υπήρχε οικισμός και οχύρωση που εκτεινόταν σε όλον τον λόφο.
Το μέρος δεν έχει ερευνηθεί ποτέ συστηματικά. Απλά έχει εντοπιστεί και καταγραφεί από την αρχαιολογική υπηρεσία.

Ιστορία

Το κάστρο δεν έχει ταυτιστεί με κάποιο κάστρο γνωστό από ιστορικές πηγές. Δεν γνωρίζουμε τίποτα για την ιστορία του. Πιστεύεται ότι δημιουργήθηκε κατά την πρωτοβυζαντινή περίοδο, μεταξύ 4ου και 6ου αι. μ.Χ. Η χρονολόγηση αυτή βασίζεται σε επιφανειακά ευρήματα (διάσπαρτη κεραμική). Εννοείται πως το όνομα που είχε εκείνη την εποχή δεν είναι γνωστό.

Φαίνεται πως ο οικισμός υπήρχε στην αρχή της Βυζαντινής περιόδου και μετά εγκαταλείφθηκε, πιθανόν λόγω της καθόδου των Σλάβων προς το τέλος του 6ου αιώνα. Δεν αποκλείεται να εγκαταλείφθηκε και πιο νωρίς λόγω προηγούμενης βαρβαρικής εισβολής. Σε αντίθεση με το γειτονικό κάστρο του Αετού στο Πετρωτό, το κάστρο στη Νέα Σάντα δεν ανοικοδομήθηκε και δεν ξαναχρησιμοποιήθηκε αργότερα, κατά τη μεσοβυζαντινή ή την υστεροβυζαντινή περίοδο.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Μεγάλο μέρος του περιμετρικού τείχους έχει κατακρημνιστεί στις πλαγιές του λόφου και έχει σκεπαστεί από την πυκνή βλάστηση. Πάντως απομεινάρια του τείχους είναι κατά τόπους ορατά και δίνουν μια αρκετά καλή ιδέα για το ίχνος του οχυρωματικού περιβόλου. Η περίμετρος του τείχους είχε μήκος περίπου 500 μέτρα. Η τοιχοποιία του αποτελείται από ακατέργαστους λίθους διαφόρων μεγεθών. Το συνδετικό υλικό είναι ασβεστοκονίαμα. Στους αρμούς υπάρχουν πλινθία (θραύσματα κεραμιδιών κ.λπ.).
Τα καλύτερα σωζόμενα τμήματα του τείχους βρίσκονται στη δυτική και στη νότια πλευρά του κάστρου.
Το πάχος του τείχους είναι γύρω στα 2 μέτρα.

Η νότια πλευρά του τείχους φαίνεται πως ήταν η πιο ενισχυμένη δεδομένου ότι ήταν και η πιο ευάλωτη. Μάλιστα η νότια πλευρά ήταν και το πιο ψηλό σημείο του κάστρου (υψόμετρο: 220μ). Σε αυτό το σημείο υπάρχουν εσωτερικά του τείχους ερείπια ορθογώνιων κτισμάτων σκεπασμένα από την βλάστηση. Πιθανόν να ήταν τα ερείπια πύργου και κιστέρνας όπως συνηθιζόταν στα υψηλότερα σημεία των βυζαντινών κάστρων.

Σύμφωνα με την ΥΑ ΥΠΠΟ/ΑΡΧ/Β1/Φ34/ΚΗΡ/21925/614, ΦΕΚ: 1042/Β/2000-08-23 με την οποία ο λόφος κηρύχθηκε αρχαιολογικός χώρος:
«Πρόκειται για χαμηλό λόφο επιμήκη με πεπλατυσμένη κορυφή και προσανατολισμό ΒΑ-ΝΔ. Στο χώρο αυτό, στη Ν. πλευρά, διατηρούνται σε ύψος 1 μ περίπου υπολείμματα τοίχων που ανήκουν σε οχυρωματικό περίβολο. Όλη η επιφάνεια του λόφου είναι διάσπαρτη από λαξευμένες πέτρες κτισμάτων, ενώ στην κορυφή και τις παρειές του εντοπίσθηκε διάσπαρτη κεραμεική παλαιοχριστιανικών χρόνων (4ος-6ος αι.) και κομμάτια από κεραμίδες στέγης. Πρόκειται για ένα οχυρωματικό οικισμό παλαιοχριστιανικών χρόνων με αμυντικό χαρακτήρα, καθώς ορίζει ένα από τα ορεινά περάσματα προς τον κάμπο της Θεσσαλονίκης και του οποίου η παρουσία διατηρήθηκε ως τοπωνύμιο της περιοχής.»

Πηγές