Ερείπια Βυζαντινού κάστρου σε χαμηλό ύψωμα με την ονομασία Καλές ή Γαλές, ανατολικά από το χωριό Πετρωτό της Θεσσαλονίκης.
Το Πετρωτό βρίσκεται στην ανατολική όχθη του Γαλλικού ποταμού, στο σημείο που ενώνεται με τον χείμαρρο Ξηροπόταμο.

Ιστορία

Το κάστρο αυτό ταυτίζεται με το γνωστό από ιστορικές πηγές φρούριο του Αετού. (Μουτσόπουλος, 2004)

Βασικά το κάστρο αναφέρεται από μία μόνο Βυζαντινή πηγή, από τον ιστορικό του 12ου αιώνα Νικηφόρο Βρυέννιο τον Νεώτερο, ο οποίος στο έργο του Ύλη Ιστορίας αναφέρει ακροθιγώς την ύπαρξη του κάστρου, στο πλαίσιο της εξιστόρησης της στάσης του Νικηφόρου Βασιλάκη και της ήττας του από τον νεαρό στρατηγό (και μετέπειτα αυτοκράτορα και πεθερό του Βρυέννιου) Αλέξιο Κομνηνό.

Ο Νικηφόρος Βασιλάκης ή Βασιλάκιος ήταν δούκας Δυρραχίου και έμπειρος στρατηγός. Ήταν μάλιστα βετεράνος της ολέθριας μάχης του Μάντζικερτ (ως δούκας Θεοδοσιουπόλεως τότε, το 1071), όπου είχε αιχμαλωτιστεί και, αργότερα, απελευθερωθεί μαζί με τον αυτοκράτορα Ρωμανό Διογένη του οποίου ήταν έμπιστος.
Το 1077, προς το τέλος της καταστροφικής βασιλείας του αυτοκράτορα Μιχαήλ Δ’ Δούκα, είχαν εκδηλωθεί διάφορα στρατιωτικά κινήματα εναντίον του αυτοκράτορα. Μεταξύ αυτών που στασίασαν ήταν και ο Βασιλάκης στο Δυρράχιο, ο οποίος όμως αποφάσισε να κινηθεί καθυστερημένα, την άνοιξη του 1078, όταν στον θρόνο είχε ήδη ανέβει ο στρατηγός Νικηφόρος Γ’ Βοτανειάτης έχοντας επικρατήσει ενός άλλου στασιαστή, του Νικηφόρου Βρυεννίου (του Πρεσβυτέρου – ήταν μια εποχή με πολλές ανταρσίες και πολλούς Νικηφόρους).
Την άνοιξη του 1078, μετά την ανάρρηση στον θρόνο του Βοτανειάτη, ο Βασιλάκης κινήθηκε στα ανατολικά με έναν ετερόκλητο στρατό Φράγκων, Σλάβων, Αλβανών και Ελλήνων και κατέλαβε τη Θεσσαλονίκη, όπου έγινε δεκτός σαν σωτήρας από τον τοπικό πληθυσμό καθώς η κεντρική διοίκηση στην Κωνσταντινούπολη βρισκόταν σε περιδίνηση.

Ο Βασιλάκης έμεινε για αρκετούς μήνες στη Θεσσαλονίκη όπου, απ’ ό,τι φαίνεται, είχε αυτοανακηρυχθεί αυτοκράτορας. Έκοψε μάλιστα και δικό του νόμισμα.
Η απειλή ήταν σοβαρή για τον Νικηφόρο Γ’ Βοτανειάτη, καθώς ο Βασιλάκης είχε υπό τον έλεγχό του μια μεγάλη περιοχή, ενώ ήταν και πολιτικά δυνατός έχοντας την υποστήριξη πολλών ισχυρών οικογενειών του Βυζαντίου. Το καλοκαίρι του 1078, ο Βοτανειάτης αποφάσισε να στείλει εναντίον του Βασιλάκη στρατό με επικεφαλής τον νεαρό αλλά ικανότατο στρατηγό Αλέξιο Κομνηνό. Ο Βασιλάκης για κάποιο λόγο αποφάσισε να βγει με τον στρατό του από τη Θεσσαλονίκη και κινήθηκε προς τα βόρεια.

Ο ιστορικός Νικηφόρος Βρυέννιος περιγράφει ως εξής αυτήν την πτυχή της σύγκρουσης με τον Βασιλάκη (βιβλίο Δ,19):

«...εξήει της πόλεως. Καταλιπών δε την ευθείαν οδόν, ίνα ούτως λάθη του μικρού δειν αλάθητον, δια της λεγομένης Λητής διελθών, επεί προς τον ποταμό γέγονεν, ον Γαλλικόν καλούσιν οι εγχώριοι, διαπέρασαν τούτον εγγύς που του φρουρίου του Αετού καλουμένου και τον εκείσε υπερβάς αύλακα εχώρει δια της πεδιάδος»

Που σημαίνει ότι Βασιλάκης βγαίνοντας από την πόλη [της Θεσσαλονίκης], βγήκε από τον κύριο δρόμο χωρίς να γίνει αντιληπτός [ από τον στρατό του Αλέξιου Κομνηνού] και ακολούθησε ένα μικρό δρόμο που περνούσε από τη Λητή, έφθασε στο ποταμό Γαλλικό που έτσι τον ονομάζουν οι ντόπιοι και τον διέσχισε σε ένα σημείο κοντά στο φρούριο του Αετού και από εκεί περνώντας το ποτάμι διέσχισε την πεδιάδα [μεταξύ των παταμιών Αξιού και Γαλλικού].

Για την ιστορία, ο Βασιλάκης μετά τη διάβαση του Γαλλικού, στρατοπέδευσε στις όχθες του Αξιού, 18 μίλια από τη Θεσσαλονίκη. Εκεί περικυκλώθηκε τη νύχτα, χάρη σε ένα τέχνασμα, από τον Αλέξιο και ηττήθηκε. Κατέφυγε στη Θεσσαλονίκη, όπου οι κάτοικοί της τον παρέδωσαν μετά από λίγο στον αυτοκρατορικό στρατό. Έτσι, στις αρχές του 1079, η στάση έληξε. Ο Βασιλάκης τυφλώθηκε κάπου κοντά στην Καβάλα ενώ μεταφερόταν σιδηροδέσμιος στην Κωνσταντινούπολη.

Ήταν ένα από τα πιο χαρακτηριστικά περιστατικά της σύντομης βασιλείας του Νικηφόρου Βοτανειάτη αλλά και της αρχής της καριέρας του μεγάλου Αλεξίου Κομνηνού. Και ήταν η μοναδική φορά στην ιστορία που έγινε λόγος για το φρούριο του Αετού, που κατά πάσα πιθανότητα ταυτίζεται όντως με το κάστρο της παρούσας σελίδας, παρόλο που δεν μπορούμε να είμαστε απολύτως σίγουροι.

Πέρα από αυτή τη σχεδόν σίγουρη ταύτιση, δεν έχουμε άλλες πληροφορίες που θα μπορούσαν να βοηθήσουν στη χρονολόγηση του κάστρου. Προφανώς κατασκευάστηκε κατά τη μεσοβυζαντινή περίοδο, πριν από τα τέλη του 11ου αιώνα, αλλά άγνωστο πότε ακριβώς.
Μια πιθανή περίοδος κατασκευής είναι η βασιλεία του Ρωμανού Α’ Λεκαπηνού, στις πρώτες δεκαετίες του 10ου αιώνα όταν χτίστηκαν πολλά κάστρα στη Μακεδονία για να ενισχυθεί η άμυνα εναντίον των Βουλγάρων οι οποίοι είχαν αρχίσει να γίνονται τότε, υπό τον τσάρο Συμεών, ξανά απειλητικοί. Μια άλλη πιθανή περίοδος είναι οι αρχές του 9ου αιώνα, κατά τη βασιλεία του Μιχαήλ Β’ του Τραυλού (ή Ψελλού), μεταξύ 820 και 828, όταν είναι γνωστό ότι είχαν χτιστεί διάφορα κάστρα στη Μακεδονία (δεν ξέρουμε ποια ακριβώς), και πάλι εξαιτίας των Βουλγάρων.
Πάντως όλα αυτά είναι υποθέσεις. Δεν γνωρίζουμε πότε ακριβώς κατά τη μεσοβυζαντινή περίοδο χτίστηκε το κάστρο, ενώ δεν έχει γίνει κάποια επισταμένη έρευνα στον χώρο.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Η κάτοψη του κάστρου είναι σχεδόν παραλληλόγραμμη με τη μεγάλη διάσταση στον άξονα ΒΔ-ΝΑ.
Η περίμετρος των τειχών ήταν 300 μέτρα και το εμβαδόν της επιφανείας εντός των τειχών λίγο παραπάνω από 5 στρέμματα.
Το γεγονός ότι ο περίβολος περικλείει έκταση σχετικά μεγάλη για τα δεδομένα της εποχής δείχνει ότι στο ύψωμα υπήρχε Βυζαντινός οικισμός και όχι απλά ένα στρατιωτικό φρούριο. Η υπόθεση αυτή ενισχύεται από το γεγονός ότι ούτε η οχύρωση ήταν ιδιαίτερα ισχυρή ούτε το ύψωμα ιδιαίτερα δυσπρόσιτο.

Στο υψηλότερο σημείο δεσπόζει ογκώδης ορθογώνιος πύργος, ο οποίος σώζεται σε αρκετό ύψος, περί τα 3 μέτρα, και είναι ορατός από απόσταση. Οι διαστάσεις του είναι περίπου 8✖8.5 μέτρα με πάχος τοίχου 2 μέτρα. Είναι χτισμένος με ασβεστολιθικές πέτρες με παρεμβολές κεραμικών στα κενά που συνδέονται μεταξύ τους με ασβεστοκονίαμα.
Στο εσωτερικό του ισογείου του πύργου, στη νότια πλευρά, διακρίνεται μια μακρόστενη κινστέρνα με διαστάσεις 2.5✖0.8 μέτρα.

Τα τείχη του οχυρωματικού περιβόλου είναι σε πολύ χειρότερη κατάσταση από τον πύργο. Μεγάλο μέρος έχει καλυφθεί από τη βλάστηση ενώ πολλά τμήματα έχουν κατακρημνισθεί στις πλαγιές του λόφου. Πάντως το περίγραμμα της οχύρωσης είμαι εμφανές (και δορυφορικά).
Το καλύτερα σωζόμενο σημείο του περιβόλου είναι στην νότια-νοτιοανατολική πλευρά του με πάχος 1,5 μέτρο και ύψος που δεν ξεπερνάει το 1 μέτρο.
Αυτή η πλευρά του φρουρίου διαχωρίζεται με ένα μικρό διάσελο από το διπλανό ισοϋψές ύψωμα και ήταν η πιο ευάλωτη αμυντικά. Οι υπόλοιπες πλευρές του φρουρίου έχουν έντονα κατηφορική κλίση και εξασφαλίζουν φυσική προστασία.

Δεν σώζεται κάποιο κτίριο μέσα στο κάστρο. Εσωτερικά και εξωτερικά του φρουρίου διακρίνονται κάποιοι λιθοσωροί, που προφανώς είναι υπολείμματα κτισμάτων.

Αξίζει να αναφέρουμε και την ύπαρξη ενός μικρού βαράθρου, λίγα μέτρα βόρεια από τον πύργο, κοντά στο βόρειο τείχος. Σε έναν απλό οπτικό έλεγχο από πάνω φαίνεται ότι έχει βάθος περί τα 3 μέτρα, μετά στενεύει και είναι άγνωστο πόσο μακριά συνεχίζεται. (Γενικά, τέτοιου είδους τρύπες δημιουργούν υποψίες για ύπαρξη μυστικών σηράγγων που οδηγούν έξω από τα κάστρα, κάτι που δεν είναι καθόλου απίθανο να ισχύει.)

Πηγές