Ερείπια μεγάλου αταύτιστου μεσαιωνικού κάστρου σε δασωμένο λόφο 3 χλμ Β-ΒΔ από το χωριό Μελάνθιο και 4 χλμ ΝΑ από το χωριό Επτάλοφος του νομού Κιλκίς.

Τοποθεσία & Στρατηγική Σημασία

Τα ερείπια του κάστρου περιβάλλουν την κορυφή λόφου πάνω από τη συμβολή δύο χειμάρρων.

Το μέρος έχει επαρκή φυσική προστασία, αλλά είναι μακριά από οποιοδήποτε πέρασμα και επίσης μακριά από καλλιεργημένες εκτάσεις. Είναι φανερό ότι πρωταρχικός λόγος για τη δημιουργία του κάστρου σε αυτό το απομακρυσμένο σημείο ήταν η προστασία του πληθυσμού από εχθρικές επιδρομές. Ενδεχομένως να δημιουργήθηκε πρόχειρα και βιαστικά για να οχυρωθούν (ή να κρυφτούν) οι κάτοικοι ενόψει κάποιας μεγάλης απειλής. .

Ιστορία

Η ιστορία του κάστρου δεν είναι γνωστή. Δεν έχει ταυτιστεί με κάποιο κάστρο από τις ιστορικές πηγές. Το αρχικό του όνομα είναι επίσης άγνωστο («Μελάνθιο» είναι απλά η σύγχρονη ονομασία του πλησιέστερου χωριού).

Η τεχνοτροπία κατασκευής (ακανόνιστοι λίθοι με κονίαμα, χωρίς τούβλα)και κάποια επιφανειακά κεραμικά ευρήματα (όστρακα) δείχνουν ότι το κάστρο δεν είναι αρχαίο αλλά μεσαιωνικό και, πιο συγκεκριμένα, της Πρώιμης Βυζαντινής Περιόδου.
Έχει ομοιότητες με κάποια εξίσου ερειπωμένα κάστρα της ίδιας περιόδου στον νομό Σερρών.
Τα κάστρα αυτής της ομάδας κατασκευάστηκαν στο τέλος της Pax Romana (μερικές φορές –όπως εδώ– σε απρόσιτες τοποθεσίες) τον 3ο ή 4ο αιώνα μ.Χ. και κατά κανόνα εγκαταλείφθηκαν τον 6ο αιώνα –το αργότερο– όταν εντάθηκαν οι επιδρομές των διάφορων βαρβαρικών φύλων (Σλάβων, Αβάρων κλ.π.).

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Το κάστρο είναι σχετικά μεγάλο. Καλύπτει μια έκταση 26 στρεμμάτων την οποία προστάτευε οχυρωματικός περίβολος με περίμετρο μήκους 805 μ. ο οποίος σώζεται σε όλο σχεδόν το μήκος του, ενώ πολλά τμήματα είναι κρυμμένα από την πυκνή βλάστηση.
Το μέγιστο μήκος του οχυρωμένου χώρου είναι 300μ. και το μέγιστο πλάτος 120μ.

Το κάστρο έχει ικανοποιητική φυσική προστασία. Δύο ρεματιές περιρρέουν τις βόρειες και νότιες πλαγιές του λόφου και ενώνονται κάτω από τη στενή δυτική πλευρά.
Τα τείχη του κάστρου περιβάλλουν περιμετρικά τον λόφο. Το ύψωμα έχει απότομες πλαγιές από όλες τις πλευρές. Η πιο ευάλωτη πλευρά ήταν η ανατολική που διαχωρίζεται με ένα βαθύ και στενό αυχένα με το διπλανό ύψωμα.

Το τείχος σώζεται σε αρκετά σημεία σε μεγάλο ύψος. Γενικά, η κατασκευή των τειχών είναι αργιλολιθοδομή αποτελούμενη από ακανόνιστες ημικατεργασμένες πέτρες και συνδετικό κονίαμα (φωτ,19). Το πάχος των τειχών φτάνει το 1,70μ.

Το καλύτερα σωζόμενο τείχος βρίσκεται στο μέσο της ανατολικής πλευράς (φωτ. 1,3,5,6), ακριβώς σε σημείο που το τείχος κάνει ορθή γωνία. Σε αυτό το σημείο το σωζόμενο ύψος φθάνει τα 4 μέτρα και το πάχος είναι 1,50-1,70 μέτρα. Αυτή η πλευρά ήταν και η πιο ευάλωτη. Χωρίζεται από το απέναντι ύψωμα με ένα στενό απότομο αυχένα.

Η είσοδος στο κάστρο φαίνεται ότι βρισκόταν στη νοτιοανατολική γωνία. Στη γωνία αυτή σώζεται στο τείχος μια αντηρίδα και σε απόσταση περίπου 10-15 μέτρων σώζεται τμήμα άλλης μίας αντηρίδας επί του νότιου τείχους (φωτ.17).

Από εδώ ξεκινάει η μακρυά νότια πλευρά με μήκος 350 μέτρα. Σώζονται αρκετά τμήματα τείχους με μέγιστο ύψος τα 3 μέτρα (φωτ. 9,10,11). Στο δυτικό τμήμα του νότιου τείχους σώζεται ενιαίο τείχος μήκους 60 μέτρων.

Η βόρεια πλευρά έχει μήκος 270 μέτρα και το τείχος της είναι το πιο εντυπωσιακό. Το μέγιστο ύψος είναι 3.5 μέτρα ενώ έχει και ένα συνεχόμενο τμήμα μήκους 80 μέτρων (φωτ.14,15,16).

Στο επάνω μέρος του λόφου δημιουργείται ένα μικρό υπερυψωμένο πλάτωμα (όπου υπάρχουν ερείπια πύργου και εκκλησίας, βλ. παρακάτω). Λογικά το πλάτωμα πρέπει να προστατευόταν από εσωτερική οχύρωση, η οποία όμως δεν έχει εντοπιστεί.

Στο ανώτερο σημείο διακρίνονται τα κατάλοιπα ενός μοναδικού πύργου που είναι αποκομμένος από την υπόλοιπη περιμετρική οχύρωση (φωτ.21).
Στο επάνω πλάτωμα του λόφου υπάρχουν και ερείπια μιας μικρής μονόχωρης εκκλησίας. Γύρω από την εκκλησία αυτή βρέθηκαν τάφοι κιβωτιόσχημοι που ανήκουν σε μικρό νεκροταφείο απροσδιόριστης εποχής.
Στο εσωτερικό δεν εντοπίστηκαν ερείπια άλλων κτισμάτων. Επίσης δεν διακρίνονται αμυντικοί πύργοι στον οχυρωματικό περίβολο. Παρόλο που το μεγάλο μέγεθος της οχύρωσης παραπέμπει σε οικισμό, η απουσία αυτών των δύο στοιχείων (κτισμάτων στο εσωτερικό και πύργων στην περίμετρο) δημιουργούν αμφιβολίες αν πραγματικά πρόκειται για οικισμό. (Αλλά μάλλον ήταν – άλλωστε ο χώρος δεν έχει ερευνηθεί ποτέ συστηματικά.)

Πηγές