Δυσδιάκριτο Βυζαντινό οχυρό σε πευκόφυτο λόφο βόρεια από το χωριό Ληνός του νομού Ροδόπης και πάνω από την επαρχιακή οδό Ιάσμου – Κομοτηνής. Στη νότια πλαγιά του λόφου υπήρχε και οικισμός.

Τοποθεσία & Στρατηγική Σημασία

Ο λόφος που εποπτεύει ένα μεγάλο μέρος της πεδιάδας της Κομοτηνής, βρίσκεται πάνω από την παλιά Εγνατία οδό που περνούσε πολύ κοντά από τον λόφο, ίσως και ακριβώς από κάτω του. Επίσης, το κάστρο έχει οπτική επαφή με δύο πολύ σημαντικές Βυζαντινές καστροπολιτείες της Θράκης: με την Αναστασιούπολη που είναι 15 χλμ προς τα νοτιοδυτικά και με τη Μοσυνόπολη (ή Μαξιμιανούπολη) που είναι 5 χλμ προς τα ανατολικά. Πολύ κοντά του, προς τα δυτικά, πάνω στον ποταμό Κομψάτο, βρίσκεται και ένα άλλο Βυζαντινό κάστρο, το κάστρο Πολυάνθου.
Γενικά, το κάστρο του Ληνού βρισκόταν σε μια πολυσύχναστη περιοχή, που, συν τοις άλλοις υπήρξε θέατρο πολεμικών επιχειρήσεων, εισβολών και επιδρομών σε όλη τη διάρκεια της Βυζαντινής περιόδου. Παρ’ όλα αυτά, ίσως να μην ήταν στρατιωτικό φρούριο, αλλά απλά ένας οικισμός που προστατευόταν από μια μικρή ακρόπολη.

Ένα άλλο χαρακτηριστικό της τοποθεσίας είναι ότι ο λόφος είναι πρόβουνο του Παπικίου όρους. Στο Παπίκιον, ως γνωστόν, αναπτύχθηκε από τον 11ο-12ο έως τον 14ο αιώνα ένα από τα πιο σημαντικά μοναστικά κέντρα του Βυζαντίου κάτι που πιστοποιείται και από τα πολλά ερείπια εκκλησιαστικών και μοναστικών κτισμάτων που έχουν εντοπιστεί στην ημιορεινή περιοχή στους νότιους πρόποδες του Παπικίου όρους (βλ. φωτο 10). Επισημαίνουμε αυτήν την εγγύτητα χωρίς να είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε κατά πόσον σχετίζεται με την ύπαρξη του συγκεκριμένου κάστρου.

Ιστορία

Το κάστρο έχει χαρακτηριστεί Βυζαντινό αλλά δεν υπάρχουν περισσότερες πληροφορίες. Δεν έχει ταυτιστεί με κάποιο κάστρο από ιστορικές πηγές και δεν γνωρίζουμε το μεσαιωνικό του όνομα και την ιστορία του. Τα κατασκευαστικά χαρακτηριστικά του κάστρου δεν βοηθούν ιδιαίτερα σε μια αξιόπιστη χρονολόγηση –ούτε κατά προσέγγιση.

Μια πιθανή (αλλά καθόλου βέβαιη) περίοδος κατασκευής είναι ο 12ος αιώνας, όταν η μοναστική κοινότητα του Παπικίου όρους βρισκόταν σε πλήρη άνθιση. Μια λεπτομέρεια που ίσως συνδέει το κάστρο του Ληνού με την περίοδο ανάπτυξης του Παπικίου είναι ότι στα ερείπια των μοναστηριακών συγκροτημάτων του Ληνού και του Σώστη εντοπίστηκαν και εκεί ασυνήθιστα μεγάλες κινστέρνες, όπως στο κάστρο του Ληνού.

Ένα άλλο ισχνό στοιχείο είναι κάτι που αναφέρει ο Ιωάννης Καντακουζηνός στο ιστορικό του έργο «Ιστορίαι»: Το 1344. κατά τη διάρκεια του δεύτερου Βυζαντινού εμφυλίου του 14ου αιώνα, ο Ματθαίος Καντακουζηνός κατέλαβε για λογαριασμό του πατέρα του τα Κουμουτζηνά (Κομοτηνή) και του παραδόθηκαν τα κοντινά φρούρια Κρανοβούνιον, Παραδημώ, Ασώματος και Στυλάριον. Δεν γνωρίζουμε αν το κάστρο Ληνού –που απέχει 10 χιλιόμετρα από την Κομοτηνή– είναι ένα από αυτά.

Όλα αυτά είναι υποθέσεις. Εν κατακλείδι δεν έχουμε την παραμικρή ιδέα για το πότε κτίστηκε το κάστρο και για πόσο καιρό χρησιμοποιήθηκε.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Το κάστρο έχει ορθογώνια κάτοψη με διαστάσεις περίπου 60✖30 μέτρα.
Από το τείχος σώζονται σε ικανοποιητικό ύψος ελάχιστα τμήματα. Το μεγαλύτερο μέρος του τείχους έχει καταπέσει στις απότομες πλαγιές και έχει καλυφθεί από την οργιώδη βλάστηση. Πάντως, το ίχνος του περιγράμματος της οχύρωσης είναι ορατό στον επίμονο παρατηρητή.
Το τείχος είναι κατασκευασμένο από μικρούς και μεγάλους λίθους με συνδετικό κονίαμα ανάμεσα τους. Στην νότια πλευρά υπάρχει το καλύτερο σωζόμενο τμήμα τείχους με ύψος περί τα 3 μέτρα και πάχος 1.80 μέτρα (φωτ.1,2).
Στη δυτική πλευρά υπάρχει τμήμα τείχους με ύψος περί τα 2.5 μέτρα (φωτ.4). Στις δύο άλλες πλευρές, όπου απλά φαίνονται τα θεμέλια του σε κάποια σημεία, το τείχος είναι δυσδιάκριτο.

Στην οχύρωση δεν εντοπίστηκε πύλη ή κάποιος πύργος. Το πιο εντυπωσιακό στοιχείο του κάστρου είναι μια μεγάλη υπόγεια δεξαμενή (κινστέρνα) στο βορειοδυτικό τμήμα, με διαστάσεις 4,70✖5,10μέτρα (φωτ.3). Το εσωτερικό στεγανοποιητικό επίχρισμα της δεξαμενής είναι ακόμα ορατό σε αρκετά σημεία.
Το βάθος της είναι ασυνήθιστα μεγάλο, περί τα 4,5 μέτρα, και στην πραγματικότητα πρέπει να είναι ακόμα μεγαλύτερο, καθώς ο πυθμένας έχει μπαζωθεί με χώματα και ξερά κλαδιά.
Ένα άλλο αξιοσημείωτο εύρημα είναι ένα τμήμα από μεγάλο κεραμικό πιθάρι πακτωμένο μέσα στο έδαφος. (φωτ.7 - φαίνεται πως εκεί ήταν και η αρχική του θέση.)

Έξω από το τείχος, στη νότια πλαγιά του λόφου υπάρχουν πολλοί λιθοσωροί και ερείπια από κτίσματα σε χαμηλό ύψος. Η κατασκευή τους είναι λιθοδομή με χρήση κονιάματος ως συνδετικού υλικού. Είναι φανερό ότι εδώ υπήρχε οικισμός.

Εξ όσων γνωρίζουμε δεν έχει γίνει ποτέ αρχαιολογική έρευνα στο κάστρο. Στο μεταξύ, στο παρελθόν έχει γίνει συστηματική δενδροφύτευση στο λόφο. Τα πεύκα έχει καλύψει σε μεγάλο βαθμό τα ερείπια του κάστρου, που δεν είναι ορατά από μακριά (αλλά, εν πολλοίς, ούτε από κοντά).

Πηγές