Μακρύ βυζαντινό τείχος που διασχίζει τον κάμπο ανάμεσα στα χωριά Κοπτερό και Αμαξάδες στον νομό Ροδόπης. Ξεκινάει από την καστροπολιτεία της Αναστασιουπόλεως–Περιθεωρίου, στον Νότο, και φθάνει μέχρι τους πρόποδες των βουνών της οροσειράς της Ροδόπης στον Βορρά.

Τοποθεσία & Στρατηγική Σημασία

Το μήκος του τείχους είναι 2300 μέτρα, φράζοντας το στενότερο πεδινό πέρασμα μεταξύ της λίμνης Βιστωνίδας και του ορεινού όγκου της Ροδόπης. Η παλιά Εθνική οδός Ξάνθης Κομοτηνής το τέμνει κάθετα (φωτ.3), ενώ η Εγνατία Οδός περνάει από πάνω του. Το τέμνει επίσης και η σιδηροδρομική γραμμή.

Πιο συγκεκριμένα, το τείχος με αφετηρία τα βόρεια τείχη της Αναστασιούπολης, έφτανε μέχρι τις νοτιοδυτικές υπώρειες του λόφου με ονομασία «Ύψωμα Υδραγωγείο», σε σημείο όπου σχηματίζεται μικρό απότομο φαράγγι από τον παρακείμενο χείμαρρο. Αυτή η βόρεια απόληξη του τείχους βρίσκεται σε υψόμετρο 70 μέτρων. Στα δυτικά του διατειχίσματος, βρίσκεται, σε όλο το μήκος του, η κοίτη ενός χειμάρρου.

Το διατείχισμα υπήρξε πρωτίστως υδραγωγείο. Έφερε και προστάτευε τον αγωγό που μετέφερε νερό από τον λόφο του υδραγωγείου στο Περιθεώριον. Δευτερευόντως ήταν και ένα σημείο άμυνας της Θράκης για εισβολές από τα δυτικά, αν και δεν είναι γνωστό κατά πόσον υπήρξε ποτέ χρήσιμο σε κάποια στρατιωτική επιχείρηση.

Στην περιοχή υπήρχε διαχρονική κατοίκηση και η Αναστασιούπολις ήταν σε στρατηγικό σημείο διότι ήταν χτισμένη στη βόρεια πλευρά της Βιστωνίδας λίμνης, ακριβώς στο στενότερο πεδινό πέρασμα ανάμεσα στην οροσειρά της Ροδόπης και τη θάλασσα. Η πόλη εκτός από σταθμός της Εγνατίας οδού, ήταν και σημαντικό λιμάνι καθώς η Βιστωνίδα δεν ήταν τότε αποκλεισμένη από τη θάλασσα όπως σήμερα. Μάλιστα, η κύρια πύλη της πόλης ήταν η νότια είσοδος από την πλευρά του λιμανιού. Άρα η οχυρωμένη Αναστασιούπολη μαζί με το διατείχισμα έφραζε το μοναδικό χερσαίο πεδινό πέρασμα από την πεδιάδα της Ξάνθης στην πεδιάδα της Κομοτηνής και αντίστροφα.
Σήμερα όμως, η γεωμορφολογία της περιοχής έχει αλλάξει αφού οι προσχώσεις του Κόσυνθου ποταμού και άλλων χειμάρρων έχουν κατεβάσει την κοίτη της Βιστωνίδας λίμνης 2,5 χιλιόμετρα νότια του κάστρου.

Ιστορία

Το διατείχισμα κατασκευάστηκε επί Ιουστινιανού, τον 6ο αιώνα. Προφανώς, σκοπός του ήταν η ασφαλής υδροδότηση της Αναστασιούπολης.

Τον 6ο αι. μ.Χ. η Αναστασιούπολις περιγράφεται από τον ιστορικό Προκόπιο στο έργο του Περί Κτισμάτων. Το όνομα «Αναστασιούπολις», σύμφωνα με τον Ιωάννη Καντακουζηνό οφείλεται στον αυτοκράτορα Αναστάσιο Α΄ (491-518), ο οποίος την οχύρωσε για πρώτη φορά.
Η πόλη ήταν χτισμένη στη θέση ενός ρωμαϊκού σταθμού της Εγνατίας με την ονομασία Stabulo Diomedis (=Στάβλοι Διομήδη, καθώς εκεί γύρω πιστεύεται ότι έβοσκαν τα άλογα του Διομήδη από τον σχετικό άθλο του Ηρακλέους).
Η επισκοπή Αναστασιουπόλεως εμφανίζεται ως υποκείμενη στη μητρόπολη Τραϊανουπόλεως από τους μεταϊουστινιάνειους χρόνους έως και τον 9ο αι., οπότε εμφανίζεται για πρώτη φορά και το νέο όνομά της «Περιθεώριον».

Το Περιθεώριον αναδείχθηκε σε στρατηγικής σημασία κάστρο για τον έλεγχο της περιοχής στο οποίο συνέβησαν αρκετά ιστορικά γεγονότα και ήταν από τα τελευταία αστικά κέντρα της Θράκης που υπέκυψαν στους Οθωμανούς, αφού γνώρισε μια περίοδο αυτοδιοίκησης. Ελάχιστοι χριστιανοί κάτοικοι διαβιούσαν μέσα στο κάστρο τουλάχιστον μέχρι το τέλος του 17ου αι. Αργότερα εγκαταλείφθηκε και ερήμωσε.

Να επιστρέψουμε στον Προκόπιο, ο οποίος αναφέρει ότι η Αναστασιούπολις είχε από παλιότερα τείχη, αλλά η ακτή της ήταν απροστάτευτη («τειχήρης μὲν καὶ πρότερον ἦν, ἐν δὲ τῇ παραλίᾳ κειμένη ἀφύλακτον εἶχε τὴν ταύτῃ ἠϊόνα»). Επί Ιουστινιανού κατασκευάστηκε η παράκτια οχύρωση και ο υδραγωγός που εφοδίαζε με νερό την πόλη («Ἀλλὰ καὶ τὸν τοῦ ὕδατος ὀχετὸν ἐκ τῶν ὀρῶν, ἃ ταύτῃ ἀνέχει, μέχρι ἐς τὴν πόλιν ἐς ὑπέρογκον ἀνέστησεν ὕψος»).
Σίγουρα λοιπόν το διατείχισμα Αναστασιουπόλεως κατασκευάστηκε στο πρώτο μισό του 6ου αιώνα.

Κατά το 17ο αιώνα ο περιηγητής Εβλιγιά Τσελεμπή αναφέρεται στο φρούριο της Αναστασιούπολης ονομάζοντάς το «φρούριο Μπουρού». Αναφέρει ότι εντός του φρουρίου, τότε, υπήρχαν 50 σπίτια χριστιανών και ότι ήταν χτισμένο στις όχθες της λίμνης. Είχε δύο πύλες: η μία νότια προς τη μεριά της παραλίας κι η άλλη δυτικά, όπου αντικρίζει τον ποταμό Καρασού (Κόσυνθο). Ως συνέχεια του φρουρίου, εκτείνεται προς το βορρά το μονό τείχος του (διατείχισμα). Από κει μέχρι τα βουνά, το μάκρος του είναι περίπου μια ώρα. Κατά μήκος του τείχους δεν μπορεί να περάσει τίποτα, ούτε άνθρωπος ούτε καραβάνι. Μοναδικό πέρασμα η παραλιακή πύλη, απ’ την οποία εισέπρατταν διόδια και τελωνειακά τέλη (Από αυτήν την πληροφορία φαίνεται ότι το διατείχισμα ήταν συνεχές χωρίς πύλες και ο δρόμος περνούσε αναγκαστικά από το κάστρο).

Ο Στίλπων Κυριακίδης (1931) αναφέρει για το διατείχισμα: «είναι ένα περίεργο διπλό τείχος που ξεκινάει από την βορειοδυτική άκρη του κάστρου, κατευθύνεται ίσια προς τον βοριά και φθάνει στους πρόποδες του βουνού και το διαχωρίζει ως ανατολικό και δυτικό με άδειο διάστημα ανάμεσα τους».
Επισημαίνει και αυτός, όπως ο Τσελεμπή, ότι δεν συνάντησε σε όλη την πορεία του τείχους κάποια πόρτα, με αποτέλεσμα όποιος ήθελε να περάσει από την μία μεριά στην άλλη, να είναι αναγκασμένος να περάσει κάτω από τους πύργους του Μπουρού Καλέ.

Αναμφίβολα, το διατείχισμα αυτό που κατασκευάστηκε επί Ιουστινιανού θα δέχτηκε τους επόμενους αιώνες προσθήκες και επιδιορθώσεις. Και είναι απορίας άξιο ότι μετά από τόσες εισβολές και καταστροφές υπάρχουν ακόμα τα ερείπια του και μάλιστα σώζονται σε καλύτερη σχετικά κατάσταση από άλλα κάστρα.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Όπως προαναφέρθηκε, το μήκος του διατειχίσματος ήταν περίπου 2300 μέτρα. Το τείχος σώζεται σχεδόν σε όλο το αρχικό του μήκος, με εξαίρεση λίγα μέτρα που έχουν χαθεί στη βόρεια πλευρά, στο σημείο που το διατείχισμα συναντά τον χείμαρρο (προφανώς, εκεί, το τείχος το πήρε το ποτάμι, κυριολεκτικά).
Μεγάλο μέρος του καλύπτεται από βλάστηση με αποτέλεσμα να μην είναι εύκολα ορατό (φωτ.1) παρόλο που είναι μεγάλη κατασκευή (με εξαίρεση, βέβαια τα σημεία τομής με τις οδικές αρτηρίες). Αυτό που βλέπει ένας ανίδεος περαστικός είναι μια κατάφυτη εγκάρσια γραμμή κατά μήκος της πεδιάδας κάθετα στην Εγνατία οδό.
Το διατείχισμα στο μεγαλύτερο μέρος του ήταν διπλό. Δηλαδή υπήρχε το ανατολικό και το δυτικό τείχος και ενδιάμεσα υπήρχε ένας κενός χώρος (φωτ.2,5,12). Κατά μέσο όρο το πάχος του τείχους ήταν 1,5 μέτρο και το ενδιάμεσο κενό 4 μέτρα. Αυτό το ενδιάμεσο κενό αποτελούσε έναν ασφαλή εσωτερικό διάδρομο για τους αμυνομένους, αλλά και για την τοποθέτηση αγωγών για τη μεταφορά του νερού στην πόλη.
(Εδώ να σημειώσουμε ότι δεν έχουν βρεθεί ίχνη του αγωγού που μετέφερε το νερό, αλλά σίγουρα θα εντοπιστούν σε μια συστηματική έρευνα του χώρου.)

Οι διαστάσεις του διπλού τείχους

Η τειχοδομία του διατειχίσματος αποτελείται από αργολιθοδομή με ισχυρό ασβεστοκονίαμα μεταξύ των λίθων αλλά και χρήση πλίνθων. Οι πλίνθοι τις περισσότερες φορές είναι τοποθετημένοι άτακτα μέσα το τείχος. Μόνο σε έναν από τους πύργους (που ίσως είναι μεταγενέστερος της υπόλοιπης κατασκευής) παρατηρούνται πλίνθοι σε τετραπλή σειρά (φωτ.14).
Ανά διαστήματα υπήρχαν πύργοι και από τις δύο μεριές (ανατολική και δυτική). Από αυτούς εντοπίστηκαν τρεις, αναμφίβολα όμως θα ήταν περισσότεροι.
Σε κανένα σημείο δεν εντοπίστηκε κάποιο ίχνος πύλης. Μάλλον δεν υπήρχαν πύλες και όπως ανέφερε και ο Τσελεπή, όποιος ήθελε να περάσει ειρηνικά από αυτό το σημείο έπρεπε να περάσει μπροστά από το κάστρο του Περιθεωρίου, υπό τον έλεγχο του οποίου ήταν η διέλευση.
Το πάχος του τείχους κυμαίνεται από 1,30 έως 2 μέτρα και το μέγιστο ύψος που μετρήθηκε φθάνει τα 3,5 μέτρα. Η πορεία του τείχους διακόπτεται σήμερα σε αρκετά σημεία, όπως από την Εγνατία οδό, την Παλαιά Εθνική, τη σιδηροδρομική γραμμή, αλλά και από χωματόδρομους, αφού βρίσκεται εν μέσω καλλιεργούμενων εκτάσεων.

Επειδή το τείχος έχει αρκετά μεγάλο μήκος (2.3 χλμ), θα το περιγράψουμε στη συνέχεια ανά τμήματα αρχίζοντας από τους πρόποδες του βουνού μέχρι και το κάστρο σύμφωνα με το παρακάτω σχεδιάγραμμα:

τα τμήματα του διατειχίσματος

Το τείχος στο τμήμα 1 (φωτ.6–10), που αποτελεί το βόρειο άκρο του τείχους, ξεκινάει από τις νοτιοδυτικές υπώρειες από το ύψωμα «Υδραγωγείο» σε υψόμετρο 70 μέτρων και φτάνει σχεδόν μέχρι τον χείμαρρο (10 μέτρα πριν το χείμαρρο σταματάει). Πρόκειται για μονό τείχος μήκους 150 μέτρων κατά μήκος της πλαγιάς, παράλληλα και ανατολικά από τον χείμαρρο.

Το τείχος στο τμήμα 2 (φωτ.11,12) ξεκινάει δυτικά από τον χείμαρρο και φτάνει μέχρι την Εγνατία Οδό (μήκος 450 μέτρα). Από την αρχή αυτού του τμήματος ξεκινάει το διπλό τείχος, το οποίο είναι καλυμμένο από πυκνή βλάστηση. Το μέγιστο ύψος φθάνει μέχρι 3-3,5 μέτρα. Το ανατολικό τείχος όπως και το δυτικό έχουν πάχος από 1,5 μέτρο και μεταξύ τους υπάρχει κενό 4 μέτρων. Συνεπώς το συνολικό πάχος αυτού του διπλού τείχους φτάνει περίπου τα 7 μέτρα.
Μεταξύ Παλαιάς Εθνικής οδού και Εγνατίας, από την δυτική μεριά, σώζονται ερείπια ενός ορθογωνίου πύργου με διαστάσεις 7✖6 μέτρα και σωζόμενο ύψος που δεν ξεπερνά το 1,5 μέτρο (φωτ.13,14).

Το τείχος στο τμήμα 3 (φωτ.16–19) ξεκινάει από την Εγνατία οδό και φθάνει μέχρι τις σιδηροδρομικές γραμμές. Έχει μήκος 600 μέτρα και είναι διπλό σε όλην την πορεία του.

Το τείχος στο τμήμα 4 (φωτ.20,21,22) ξεκινάει από τις σιδηροδρομικές γραμμές και φτάνει μέχρι τα βόρεια τείχη του κάστρου του Περιθεωρίου. Το μήκος του τμήματος είναι 1100 μέτρα. Το τείχος αυτό πιθανόν να ήταν σε όλην την πορεία του διπλό. Επιφυλάξεις επ’αυτού υπάρχουν για τα τελευταία 400 μέτρα (πλησίον του κάστρου), όπου φαίνονται ερείπια τείχους μόνο από την ανατολική πλευρά. Η οργιώδης βλάστηση δεν επιτρέπει περαιτέρω επιτόπια έρευνα για διαπίστωση ύπαρξης δυτικού τείχους.
Κοντά στις σιδηροδρομικές γραμμές σώζεται ένας κυκλικός πύργος (φωτ.22) στη δυτική πλευρά με ύψος που φτάνει τα 3,5μ. Επίσης σε απόσταση 100 μέτρων από το Περιθεώριον φαίνονται δυσδιάκριτα τα θεμέλια ενός ορθογωνίου πύργου στην ανατολική μεριά με διαστάσεις (4✖6).

Κατά τα άλλα, σε όλη την πορεία του τείχους, ανά διαστήματα εντοπίστηκαν οχυρωματικές κατασκευές που ανήκουν στον 20ο αιώνα (πολυβολεία, κυκλικοί πύργοι, τσιμεντένιες σκοπιές). Για την δημιουργία αυτών των οχυρώσεων φαίνεται ότι χρησιμοποιήθηκε δομικό υλικό από το τείχος μαζί με τσιμέντο (φωτ.23,24).

Πηγές