Βυζαντινό (πιθανότατα) κάστρο που αξιοποιήθηκε και από τους Ιππότες του τάγματος του Αγίου Ιωάννη τον 15ο αιώνα.
Βρίσκεται σε δυσπρόσιτο βράχο στη βάση της χερσονήσου που σχηματίζει τον κόλπο του Σταυρού στη νοτιοδυτική ακτή της Τήλου.
Απέχει 1,5 χλμ. από τα Λιβάδια.

Τοποθεσία & Στρατηγική Σημασία

Το κάστρο βρίσκεται σε ένα ψηλό και απόκρημνο βραχώδες ύψωμα στη νοτιοδυτική ακτή της Τήλου, πάνω από τον κόλπο του Σταυρού. Τα βράχια είναι απότομα και απροσπέλαστα από όλες τις πλευρές εκτός από τη βόρεια όπου υπήρχε μια πρόσβαση προς το κάστρο. Όμως κι αυτό το μοναδικό σημείο προσέγγισης είναι πολύ κακοτράχαλο και η πρόσβαση είναι ιδιαίτερα δύσκολη ακόμα και σήμερα.
Πάντως οφείλουμε να σημειώσουμε ότι αυτή η δυσκολία οφείλεται και σε κατακρημνίσεις που έγιναν μεταγενέστερα και από πεζούλες που καταστράφηκαν πιο πάνω δημιουργώντας σωρούς από μπάζα στο μονοπάτι προς το κάστρο.

Το κάστρο βρίσκεται σε εξαιρετική θέση. Επιτηρεί τη νοτιοδυτική ακτή με μεγάλο οπτικό πεδίο, αλλά έχει οπτική επαφή και με άλλα κάστρα και βίγλες της Τήλου όπως το Παλιόκαστρο και της Αγριοσυκιάς , ενώ ήταν ένα από τα κάστρα που βοηθούσαν στην προστασία του κόλπου/λιμανιού στα Λιβάδια, στη νοτιοανατολική ακτή.

Επίσης από το σημείο φαίνονται πολύ καλά όλα τα γειτονικά νησιά, (Χάλκη, Κως, Αστυπάλαια, Σύμη, Κάλυμνος) καθώς και η βορειοδυτική ακτή της Ρόδου. Ακόμα και η Κάρπαθος

Ιστορία

H ιστορία του κάστρου δεν είναι γνωστή. Πιστεύεται ότι μάλλον ήταν Βυζαντινό, κατασκευασμένο κατά την εποχή έξαρσης της πειρατείας, μάλλον πριν τον 10ο αιώνα.

Δεν είναι γνωστό ποιος ήταν ο «Λάμπρος» από όπου πήρε το όνομά του. Ίσως κάποιος παλιός κτηματίας της περιοχής. Σε απόσταση 300 μ. από το κάστρο υπάρχει μικρό εκκλησάκι του Σταυρού και γι’ αυτό το κάστρο ονομάζεται και «Κάστρο του Σταυρού».

Την ονομασία «κάστρο του Λάμπρου» διέσωσε ο Ιταλός ερευνητής Gerola (1916) που το ταύτισε με το κάστρο Lambida που αναφέρεται από περιηγητές του Μεσαίωνα.

To κάστρο πιθανότατα χρησιμοποιήθηκε και από τους Ιωαννίτες τον 15ο αιώνα, όταν άρχισαν οι επιδρομές των Τούρκων στα νησιά των Δωδεκανήσων. Είναι γνωστό πως το 1444 ήρθαν στην Τήλο οι ιππότες Guido di Domaigne και Ettore d'Alemagna με αποστολή να κάνουν αυτοψία στα κάστρα της Τήλου και να εισηγηθούν τις δέουσες επισκευές και ενισχύσεις (Hasluck 1910-11). Πιθανότατα, το ισχυρό κάστρο του Λάμπρου ήταν ένα από τα κάστρα που αξιοποιήθηκαν τότε.
Το 1457 οι Τούρκοι λεηλάτησαν το νησί αλλά μάλλον δεν κυρίευσαν κάποιο κάστρο. Οι κάτοικοι της Τήλου μετά από εκείνη την επιδρομή μεταφέρθηκαν για ασφάλεια στη Ρόδο. Νέα τουρκική επιδρομή έγινε το 1485, ενώ το 1505 ο Τούρκος ναύαρχος Κεμάλ Ρέις (γνωστός στους δυτικούς ως Camali) που την εποχή εκείνη επιχειρούσε με μεγάλο στόλο εναντίον των κτήσεων των Ιωαννιτών, επιτέθηκε στα κάστρα της Τήλου βομβαρδίζοντάς τα από θαλάσσης.

Υπολείμματα λιθόκτιστων οικιών χωρίς κονίαμα στο εσωτερικό του κάστρου δείχνουν ότι στο χώρο του κάστρου βρήκε πρόχειρο κατάλυμα ο πληθυσμός του νησιού και σε άλλες εποχές. Ίσως το κάστρο να χρησιμοποιήθηκε περιστασιακά μέχρι τους πρώτους αιώνες της Τουρκοκρατίας.

Επίσης, τα ερείπια ενός κτιρίου με κεραμοσκεπή –μάλλον Ιταλικής κατασκευής, λίγο χαμηλότερα από το κάστρο– δημιουργούν υπόνοιες για χρήση του κάστρου από τους Ιταλούς κατά τον Β’ ΠΠ.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Το περίγραμμα του κάστρου είναι λοξό παραλληλόγραμμο, κάπως στενόμακρο στον άξονα Β-Ν, ακολουθώντας τη μορφολογία του εδάφους.

Ο οχυρωματικός περίβολος διατηρείται σε αρκετό ύψος, σχεδόν σε όλη την περίμετρο που έχει μήκος περί τα 300 μέτρα. Ως επί το πλείστον η τοιχοποιία είναι τύπου σάντουιτς (ημιλαξευμένοι λίθοι στις δύο πλευρές του τοίχου με αδρανή υλικά στο ενδιάμεσο). Στη λιθοδομή υπάρχει συνδετικό κονίαμα αλλά όχι σε όλα τα σημεία. Το μέσο πάχος των τειχών είναι 1,2 μέτρα. Δεν διακρίνονται πύργοι. Οι γωνίες του τείχους ενισχύονται με μεγάλα αγκωνάρια.

Η οχύρωση επεκτείνεται και στις πλευρές του κάστρου που έχουν καλή φυσική προστασία. Ενδιαφέρον έχει το τείχος της νότιας πλευράς που διαμορφώνεται από μεγάλους ακατέργαστους λίθους. Αυτή η τεχνοτροπία δείχνει ότι το κάστρο ίσως να είχε και αρχαία φάση, αλλά δεν έχει γίνει κάποια συστηματική αρχαιολογική έρευνα, οπότε δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι.

Το υλικό κατασκευής των κτισμάτων στο εσωτερικό (όλα κατεστραμμένα) είναι ο σχιστόλιθος από τη γύρω περιοχή ενώ ένα μέρος του υλικού φαίνεται να προέρχεται από τη ρηχή τάφρο έξω από τη βόρεια πλευρά.

Η πύλη του κάστρου ήταν στην ανατολική πλευρά, μέσα σε μια εσοχή του τείχους για καλύτερη προστασία. Η πύλη δεν είναι σήμερα προσβάσιμη λόγω ερειπίων στο εσωτερικό που φράζουν την είσοδο

Πηγές