Το Καστέλλι είναι παραθαλάσσιο βυζαντινό κάστρο στην βορειοδυτική Κάλυμνο χτισμένο σε ένα χαρακτηριστικό βράχο του ακρωτηρίου Ασπροπουντάρι. Βρίσκεται απέναντι από το Κάστρο Αγίου Κωνσταντίνου Τελένδου και διατηρούσε οπτική επαφή με το Κάστρο Γαλατιανής.

Ιστορία

Αυτό που συμπεραίνουμε από την εικόνα του κάστρου είναι ότι υπήρξε πολύ παλιά οχύρωση από την πρώιμη Βυζαντινή περίοδο και ίσως από πιο πριν, από την Ελληνιστική περίοδο. Κάποια στιγμή στην μεσοβυζαντινή περίοδο, τον 9ο ή τον 10ο αιώνα μ.Χ για κάποιο λόγο το κάστρο εγκαταλείφθηκε.

Στο βράχο υπάρχουν ελάχιστα ερείπια από κτίσματα και από οχυρώσεις που οδηγούν σε αυτό το συμπέρασμα. Τα ερείπια στο εσωτερικό είναι αρκετά ώστε να μπορούμε να υποθέσουμε ότι ήταν οργανωμένος οικισμός.

Υπάρχει πάντως μια τολμηρή, μη επιβεβαιωμένη, αλλά εντελώς λογική υπόθεση για την ιστορία του κάστρου. Προηγουμένως όμως δυο λόγια για την ιστορία της Ποθαίας και για το γεωλογικό παρελθόν του νησιού:

Η Ποθαία ήταν αρχαία πόλη και η πρωτεύουσα του νησιού από την προκλασική εποχή.

Η πόλη συνέχισε να υπάρχει και να ακμάζει κατά τη Ρωμαϊκή και την πρώιμη Βυζαντινή περίοδο. Τα ερείπια όμως αυτής της σημαντικής αρχαίας και μεσαιωνικής πόλης δεν φαίνονται σήμερα πουθενά, επειδή βρίσκονται στο βυθό της θάλασσας, στο στενό ανάμεσα στην Τέλενδο και στην Κάλυμνο!

Στο παρελθόν η Τέλενδος και η Κάλυμνος ήταν ενωμένες σε ένα νησί. Το 535 μ.Χ. έγινε ένας μεγάλος σεισμός και ένα μέρος του ενιαίου νησιού καταποντίστηκε και σχηματίστηκε η Τέλενδος. Στο κομμάτι που βυθίστηκε ήταν και η πρωτεύουσα, η αρχαία Ποθαία. Σύμφωνα με το θρύλο, ο σεισμός έγινε Μεγάλη Παρασκευή, την ώρα της περιφοράς του Επιταφίου.

Είναι σχεδόν βέβαιο ότι το κάστρο της Τελένδου που βρίσκεται απέναντι από το Καστέλι της Καλύμνου ήταν μέρος της οχύρωσης της Ποθαίας. Το ίδιο όμως μπορούμε να υποθέσουμε και για το Καστέλι, αν και στην περίπτωσή του, η εικόνα δεν είναι σαν να λείπει ένα κομμάτι (όπως στο κάστρο της Τελένδου).

Στον Καστρολόγο πιστεύουμε ότι όλες οι ενδείξεις δείχνουν ότι πράγματι το Καστέλι ήταν το ανατολικό τμήμα της οχύρωσης της χαμένης Ποθαίας.

Πολύ πιθανό το Καστέλι να χρησιμοποιήθηκε για λίγους αιώνες μετά την καταστροφή. Ο λόγος που εγκαταλείφθηκε είναι ότι πλέον ο βράχος είχε μείνει πολύ απομονωμένος και εκτεθειμένος, και ως εκ τούτου ευάλωτος στις πειρατικές επιδρομές.

Όλα αυτά τελείως υποθετικά, ελλείψει πιο συγκεκριμένων στοιχείων. Η αδιαμφισβήτητη ύπαρξη όμως της Ποθαίας στο βυθό του θαλάσσιου στενού ανάμεσα στα καστρα των δυο νησιών κάνει την υπόθεση πολύ ρεαλιστική.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Ο χώρος στον κωνικό λόφο είναι χωρισμένος σε δύο κύρια επίπεδα: Οι παρυφές του περιβάλλονται από ισχυρό τείχος, με αμυντικούς πύργους και ορθογώνιες επάλξεις στο άνω μέρος του τείχους, το οποίο εκατέρωθεν του αυχένα του ακρωτηρίου φτάνει μέχρι τη θάλασσα. Το φρούριο δηλαδή έχει φτιαχτεί κατά τρόπο, που να μπορεί να αμύνεται σε επιθέσεις, τόσο από την μεριά της στεριάς, όσο και από της θάλασσας.
Σε διάφορα σημεία του τείχους ανοίγονται πύλες. Η κύρια πύλη –ερειπωμένη πλέον σήμερα– βρίσκεται στο βορειοανατολικό μέρος του οχυρού, προς την πλευρά του αυχένα, που ενώνει το ακρωτήριο με την Κάλυμνο.
Υπάρχουν 2 υδατοδεξαμενές αντίστοιχα κοντά στη βόρεια και στη νότια πύλη, το επάνω μέρος των οποίων διαμορφωνόταν σε πύργο άμυνας.

Στο ανώτερο μέρος του κάστρου, στην κορυφή του λόφου, υπάρχει η ακρόπολη, η οποία είχε φυσική προστασία από κρημνούς περιμετρικά. Επιπλέον ήταν ενισχυμένη με τείχος και αμυντικούς πύργους.
Για τις ανάγκες ύδρευσης ειδικά της ακρόπολης υπήρχε καμαροσκέπαστη κιστέρνα στο ανατολικό τμήμα της ακρόπολης. Ο χώρος αυτός διαθέτει μία μόνο κτιστή κλίμακα πρόσβασης.
Έχει δημιουργηθεί λοιπόν εδώ ένας δεύτερος χώρος άμυνας, σε περίπτωση που οι εχθροί περνούσαν το εξωτερικό τείχος.

Πηγές