Ερείπια βυζαντινού πύργου στην κορυφή λόφου όπου υπάρχουν και λιθοσωροί αρχαίας θρακικής οχύρωσης, βορειοανατολικά από το χωριό Νικητές του νομού Ροδόπης.

Το Όνομα του Κάστρου

Η ονομασία «Ασπρούλα» για τον λόφο είναι σύγχρονη. Δεν γνωρίζουμε την ονομασία της τοποθεσίας (και του πύργου) κατά τον Μεσαίωνα και, βέβαια, ούτε κατά την Αρχαιότητα. Στο Αρχαιολογικό Δελτίο του 1978 (Δ.Τραντάφυλλος) το ύψωμα αποκαλείται «Κίρνεβα».
Στον χάρτη της Γεωγραφικής Υπηρεσίας Στρατού, αλλά και στο 33ο συνέδριο του ΑΕΜΘ 2020 (Δ.Τριαντάφυλλος, Μ.Κουτσουμανής), ο λόφος αναφέρεται ως «Ασπρούλα», οπότε θα χρησιμοποιήσουμε αυτό το όνομα.

Ιστορία

Η κορυφή του λόφου είχε κατοικηθεί και οχυρωθεί από τους αρχαίους Θράκες κατά την Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου (11ος-8ος αι. π.Χ.).
Πολλούς αιώνες αργότερα, η θέση χρησιμοποιήθηκε ξανά από τους Βυζαντινούς που έχτισαν έναν πύργο στην κορυφή.

Η χρονική τοποθέτηση των αρχαίων ερειπίων του λόφου στην Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου προκύπτει από άφθονα επιφανειακά ευρήματα όπως λαξεύματα στους βράχους, εγχάρακτο ηλιακό δίσκο και κεραμική εκείνης της εποχής με τη χαρακτηριστική εμπίεστη γεωμετρική διακόσμηση και αυλακώσεις. Όλα αυτά αποτελούν κοινά στοιχεία σε παρόμοιες εγκαταστάσεις των αρχαίων Θρακών της εποχής του Σιδήρου σε υψώματα της οροσειράς της Ροδόπης σε Ελλάδα και Βουλγαρία. Δύο άλλες παρόμοιες περιπτώσεις στον νομό Ροδόπης είναι η «Ακρόπολη Αγίου Γεωργίου» κοντά στην Μαρώνεια και η «Ακρόπολη Κρεμαστού» κοντά στην Εργάνη.

Όσον αφορά τον Βυζαντινό πύργο, δεν υπάρχουν στοιχεία για τη χρονολόγησή του. Λογικά, πρέπει να χτίστηκε κάποια στιγμή κατά τη Μεσοβυζαντινή Περίοδο (6ος με 12ος αι.) αλλά άγνωστο πότε ακριβώς.
Οι Βυζαντινοί έχτισαν τον πύργο στην κορυφή εκμεταλλευόμενοι τη στρατηγική θέση και το άφθονο έτοιμο δομικό υλικό από την αρχαία οχύρωση.
Στον χώρο βρέθηκαν όστρακα και κεραμίδια στέγης που ανήκουν στην βυζαντινή εποχή. Πιθανόν ο πύργος να ήταν φυλάκιο που ενημέρωνε τα μεγάλα κάστρα της ευρύτερης περιοχής (Μαρώνεια, Γρατινή, Κουμουτζηνά) για εισβολές εχθρών από βορρά προς την πεδιάδα της Κομοτηνής. Τον ίδιο ρόλο φαίνεται να είχε και το γειτονικό κάστρο της Νέας Σάντας με το οποίο υπάρχει οπτική επαφή, αλλά δεν γνωρίζουμε αν συνυπήρχαν την ίδια χρονική περίοδο.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Στην βορειοδυτική πλευρά του υψώματος, όπου είναι και το ψηλότερο σημείο, υπάρχει βυζαντινός ορθογώνιος πύργος με δόμηση από λίθους διαφορετικών μεγεθών με συνδετικό κονίαμα ανάμεσα τους και χρήση θραυσμάτων κεραμιδιών στα κενά.
Οι διαστάσεις του είναι 8,5✖7,5 μέτρα (εσωτερικές διαστάσεις: 4,0✖5,0μ.), πάχος τοίχων 1,6-1,70μ. και μέγιστο σωζόμενο ύψος 2,30μ.
Αν κρίνουμε από τις διαστάσεις της βάσης, το αρχικό ύψος του πρέπει να ήταν μεγάλο και ίσως να ξεπερνούσε τα 10 μέτρα.

Τα υπόλοιπα ερείπια στον λόφο δείχνουν ότι πρόκειται για οικισμό με ξερολιθικό φρουριακό περίβολο χτισμένο κατά μήκος της μακρόστενης κορυφής του υψηλού λόφου της Ασπρούλας. Από όλες τις μεριές το ύψωμα έχει αρκετά επικλινείς πλαγιές, που θα δυσκόλευαν πολύ τον εχθρό να προσεγγίσει. Η οχύρωση ακολουθεί το ανάγλυφο της κορυφής από νοτιοανατολικά προς βορειοδυτικά, όπου και το ψηλότερο σημείο (474μ.) με τον βυζαντινό πύργο. Στο μέσο υπάρχει μικρός αυχένας όπου έχει τοποθετηθεί μια ψηλή κεραία. Στο νοτιοανατολικό άκρο υπάρχει ένα τσιμεντένιο παρατηρητήριο.

Η περίμετρος του φρουριακού περιβόλου (του οποίου το περίγραμμα δεν είναι σε όλα τα σημεία ξεκάθαρο) υπολογίζεται ότι είναι 400-500 μέτρα. Ο περίβολος αυτός ήταν τείχος ξερολιθιάς (χωρίς συνδετικό υλικό). Σήμερα έχει διαλυθεί και οι πέτρες του σχηματίζουν έναν συνεχή λιθοσωρό.
Τα ίχνη του τείχους της βόρειας πλαγιάς είναι ορατά σε όλη την πορεία τους. Στην νότιο μεριά όμως τα ίχνη σώζονται αποσπασματικά κάνοντας δυσδιάκριτη την πορεία του. Πιθανόν μέρος του να καταστράφηκε από την δημιουργία δρόμου μέχρι την κορυφή, για την τοποθέτηση κεραίας.

Δίπλα από τον πύργο υπάρχει ένα πυκνός ερειπιώνας, γεμάτος λιθοσωρούς από ερείπια κτισμάτων που έχουν καταρρεύσει πλήρως. Φαίνεται ότι γύρω από το πύργο και τον ερειπιώνα υπήρχε ένας ξεχωριστός εσωτερικός περίβολος σαν εσωτερική ακρόπολη.

Επίσης στην νοτιοανατολική πλευρά, όπου βρίσκεται το τσιμεντένιο παρατηρητήριο, υπάρχει ένας μικρότερος ερειπιώνας κτισμάτων που ομοίως έχει καταρρεύσει (φωτο 9). Προφανώς εδώ έχουμε ένα άλλο τμήμα του οικισμού.

Σε όλο τον χώρο εσωτερικά και εξωτερικά του αρχαίου περιβόλου παρατηρήθηκαν σε πολλά σημεία μυστηριώδη λαξεύματα στους βράχους και στα πετρώματα. Αυτό είναι συνηθισμένο σε αρχαιολογικούς χώρους στη Βόρεια Ελλάδα και Νότια Βουλγαρία. Τα ευρήματα αυτά συνδέονται με τους αρχαίους Θράκες.

Το πιο ενδιαφέρον εύρημα βρίσκεται λίγα μέτρα εξωτερικά του τείχους της βόρειας πλευράς. Πρόκειται για έναν λαξευμένο στον βράχο αυλακωτό δίσκο (φωτο 11). Αυτοί οι δίσκοι είναι γνωστοί ως ηλιακοί δίσκοι και σχετίζονται με την λατρεία του Ήλιου. Έχουν βρεθεί και άλλοι τέτοιοι δίσκοι στην περιοχή της Θράκης.

Πηγές