Κάστρο έξω από το χωριό Άβαντας, περίπου 10 χιλιόμετρα βόρεια από την Αλεξανδρούπολη.

Τουλάχιστον μέχρι το 2019, το κάστρο δεν ήταν ορατό από μακριά λόγω της πυκνής βλάστησης. Όμως πρόσφατα έχουν γίνει εργασίες αποψίλωσης που έχουν αναδείξει τους πύργους του κάστρου, το οποίο πλέον εντοπίζεται εύκολα.

Το σχήμα του βράχου, που από μια οπτική γωνία θυμίζει κέρατο, οδηγεί στην υπόθεση ότι ίσως εδώ ήταν η άγνωστη βυζαντινή πόλη Κερεόπυργος (περισσότερα γιαυτό στη συνέχεια).

Τοποθεσία & Στρατηγική Σημασία

Το κάστρο βρίσκεται επάνω στο ύψωμα Μποζ-Τεπέ, σε ένα μυστηριώδες τοπίο, στα βόρεια του χωριού Άβαντα, 10 χιλιόμετρα από την Αλεξανδρούπολη.

Το ύψωμα είναι ένας απότομος κωνικός λόφος σε σχήμα κέρατου με πολλά βράχια και πλούσια βλάστηση. Η ανάβαση από τη βάση του λόφου στην πύλη κρατά 20 λεπτά. Τη διαδρομή δυσκολεύουν ιδιαίτερα τα βάτα και τα πουρνάρια.

Το κάστρο αυτό είναι πολύ κοντά στο άλλο κάστρο του Άβαντα, το κάστρο Ποτάμου. Τα δύο κάστρα ήλεγχαν τη δίοδο προς την ενδοχώρα της Θράκης και την ορεινή Ροδόπη. Το σημείο επίσης είναι πάνω σε μια διέλευση προς Κωνσταντινούπολη, εναλλακτική της Εγνατίας οδού, που είναι πιο νότια, προς τη θάλασσα.

Η ύπαρξη δύο ισχυρών (αλλά μάλλον άγνωστων) κάστρων σε τόσο κοντινή απόσταση είναι λίγο ασυνήθιστη. Ίσως η δίοδος να θεωρήθηκε πολύ σημαντική κάποια περίοδο και το ένα κάστρο να κρίθηκε ότι δεν ήταν αρκετό. Μια άλλη (αυθαίρετη) εξήγηση είναι ότι πιθανόν τα δύο κάστρα να ήταν ανταγωνιστικά και να ανήκαν σε διαφορετικούς τοπάρχες.

Το Όνομα του Κάστρου

«Μποζ Τεπέ» στα τουρκικά σημαίνει Μαύρος Λόφος ή Γκρίζος Λόφος (ή Φαιός Λόφος όπως μεταφράζεται ειδικά το Μποζ Τεπέ της Τραπεζούντας).

Στην ιστοσελίδα και στη βιβλιογραφία γενικά, το κάστρο ονομάζεται «κάστρο του Άβαντα» επειδή είναι πάνω από το χωριό Άβαντας. Δεν ήταν αυτό όμως το βυζαντινό του όνομα. Ούτε βέβαια «κάστρο του Μποζ-Τεπέ» όπως αναφέρεται από παλαιότερους μελετητές. Στον Καστρολόγο πιστεύουμε ότι η Βυζαντινή ονομασία του κάστρου και του οικισμού ήταν «Κερεόπυργος»

Αν η θεωρία αυτή είναι σωστή, τότε το τουρκικό Boz Tepe ίσως δεν σημαίνει Μαύρος Λόφος αλλά ενδεχομένως να είναι παραφθορά του Boynuz Tepe (που σημαίνει Κερατόλοφος).

Ιστορία

Η κατασκευή του κάστρου ανήκει όλη σε μία εποχή και δεν εμφανίζει χρονολογικές φάσεις. Η τοιχοποιία δεν βοηθάει στη χρονολόγηση. Διάφορα επιφανειακά ευρήματα όμως (όστρακα) προέρχονται όλα από τον 14ο αιώνα.

Είναι ενδιαφέρον ότι ενώ ξένοι και Τούρκοι περιηγητές επί Τουρκοκρατίας αναφέρουν το κάστρο του Ποτάμου, δεν κάνουν μνεία για το κάστρο του Μποζ-Τεπέ (εξ όσων γνωρίζουμε) παρόλο που η οχύρωσή του δεν είναι καθόλου αμελητέα. Ίσως από παλιά να το έκρυβε καλά η πυκνή βλάστηση. Το πιο πιθανό όμως είναι ο λόγος για αυτήν την έλλειψη αναφορών να είναι ότι εγκαταλείφθηκε νωρίς, ίσως και πολύ νωρίτερα από την τουρκική κατάκτηση (γι’ αυτό ίσως δεν έχουμε αναφορές μετά τον 10ο αιώνα).
Την εκδοχή αυτή περί εγκατάλειψης ενισχύει και το γεγονός ότι η ερήμωση του κάστρου δεν φαίνεται να έγινε μετά από κάποια επιθετική ενέργεια. Είναι απλώς αποτέλεσμα της φθοράς του χρόνου.

Οπότε η χρονολόγηση του κάστρου είναι αμφίβολη. Εκείνο που μπορούμε να δεχθούμε με βεβαιότητα είναι ότι τον 14ο αιώνα υπήρχε, αλλά δεν πρέπει να συνέχισε να κατοικείται και να χρησιμοποιείται για πολύν καιρό μετά την επικράτηση των Τούρκων.

Η θεωρία του Καστρολόγου για την ιστορία του κάστρου είναι ότι πρόκειται για την Βυζαντινή πόλη Κερεόπυργος που αναφέρεται για πρώτη φορά στο έργο Συνέκδημος του Ιεροκλέους.

Ο Συνέκδημος είναι έργο του 6ου αιώνα. Γράφτηκε πριν το 535. Είναι ένας απλός κατάλογος. Καταγράφει 64 επαρχίες και 912 πόλεις της Βυζαντινής επικράτειας. Για τη Ροδόπη γράφει επί λέξει:
Επαρχία Ροδόπης, υπό ηγεμόνα, πόλεις ζ’ Αίνος, Μαξιμιανούπολις, Τραϊανούπολις, Μαρώνεια, Τόπειρος, νυν Ρούσιον, Νικόπολις, Κερεόπυργος.
Όλες αυτές οι πόλεις ξέρουμε πού ήταν εκτός από τον Κερεόπυργο ο οποίος αναφέρεται και στο Περί Θεμάτων σύγγραμμα του Κωνσταντίνου Πορφυρογέννητου του 10ου αιώνα (που αντιγράφει εν πολλοίς τον Συνέκδημο).

Ο Κερεόπυργος λοιπόν βρισκόταν κάπου στον σημερινό νομό Ροδόπης ή στο νότιο τμήμα του νομού Έβρου. Αλλά αυτό το στοιχείο προφανώς δεν είναι αρκετό για να εντοπίσουμε τη θέση του.
Ο βασικός λόγος που προτείνεται η ταύτιση του κάστρου του Άβαντα με τον Κερεόπυργο είναι η ετυμολογία του ονόματος σε συνδυασμό με το σχήμα του βράχου: Από κάποια απόσταση, από τα νοτιοανατολικά, ο βράχος του κάστρου έχει ένα χαρακτηριστικό σχήμα που μοιάζει με κέρατο. Από την άλλη, ετυμολογικά, το Κερεόπυργος προέρχεται από το κέρας+πύργος. Το κέρας στη γενική είναι κέρατος, αλλά υπάρχει και ο τύπος κέρεος.

Η τουρκική ονομασία που διασώζεται -Μποζ Τεπέ- δεν αντιφάσκει με τη θεωρία περί Κερεόπυργου. «Μποζ Τεπέ», όπως είπαμε, σημαίνει γκρίζος ή μαύρος λόφος. Όμως είναι πιθανό η τουρκική ονομασία αντί Boz Tepe να ήταν Boynuz Tepe (Boynuz=κέρατο) Στην καθομιλουμένη τουρκική, κατά την εκφορά των λέξεων συχνά τρώγονται τα ενδιάμεσα σύμφωνα και φωνήεντα σε βαθμό που οι λέξεις Boz και Boynuz να είναι σχεδόν ομόηχες. Δεν αποκλείεται λοιπόν και οι Τούρκοι να έλεγαν το λόφο «κέρατο» και η ονομασία να έφτασε στις μέρες μας παρεφθαρμένη ως Boz Tepe που θυμίζει και τις χαμένες πατρίδες των σημερινών κατοίκων, καθόσον «Μποζ Τεπέ» είναι το ύψωμα-σήμα κατατεθέν της Τραπεζούντας.

Αν ισχύει ότι το κάστρο αυτό ήταν ο Κερεόπυργος, τότε πρέπει να είναι ανάμεσα στα κάστρα που κτίστηκαν τον 6ο αιώνα επί Ιουστινιανού. Το όνομα δεν υπάρχει στο έργο Περί Κτισμάτων του ιστορικού Προκοπίου, όπου καταγράφονται όλα τα φρούρια που έχτισε ο Ιουστινιανός. Όμως ο κατάλογος του Ιεροκλέους θεωρείται ακριβής και αφού ο Κερεόπυργος ήταν ήδη πόλις της Θράκης δεν υπάρχει περίπτωση να μην ενισχύθηκε αμυντικά επί Ιουστινιανού. Άρα στο Περί Κτισμάτων πρέπει να αναφέρεται με άλλο όνομα.
Το Περί Κτισμάτων γράφτηκε όπως και ο Σύνέκδημος τον 6ο αιώνα, αλλά λίγο αργότερα, και σίγουρα πριν το 558. Ο αναλυτής του Ιεροκλέους Wasseling θεωρεί ότι ο Κερεόπυργος είναι ένα κάστρο της Θράκης που στον Προκόπιο αναφέρεται ως Κηριπάρων, ονομασία που δεν συναντάμε έκτοτε σε καμιά άλλη πηγή. Αυτό δεν φαίνεται πολύ σίγουρο και επιπλέον η ταύτιση Κερεόπυργου-Κηριπάρων στηρίζεται στη λανθασμένη ετυμολογία του Κερεόπυργου από το κερί. Αλλά δεν αποκλείεται.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Το φρούριο διαμορφώνουν ένα τείχος, μήκους 140 μέτρων περίπου, παράλληλο προς τις υψομετρικές καμπύλες και ένα δεύτερο, περί τα 40 μέτρα, σχεδόν κάθετο προς αυτές, επομένως και προς το προηγούμενο τείχος. Ο οχυρωμένος χώρος εμφανίζει σε γενικές γραμμές το σχήμα πλάγιου παραλληλόγραμμου και είναι λίγο μικρότερος από 10 στρέμματα. Η οχύρωση αναπτύσσεται στην πλαγιά από την οποία είναι δυνατή η άνοδος στον λόφο, ενώ η υπόλοιπη περίμετρος δεν χρειάζεται προστασία.

Η οχύρωση ενισχυόταν από 4 τετράπλευρους πύργους. Είχε δύο πύλες: μία στο άκρο του τείχους προστατευόμενη από ένα πύργο και μία στη μέση του τείχους ανάμεσα σε δύο πύργους.

Αρχιτεκτονικά λείψανα, τα οποία ίσως μαρτυρούν οικιστική κατάληψη, δεν σώζονται παρά ελάχιστα σε δύο-τρία σημεία του φρουρίου. Ένδειξη αρχαιότερης οικοδομικής δραστηριότητος αποτελούν οι ογκώδεις δόμοι που έχουν χρησιμοποιηθεί σε διάφορα σημεία της οχυρώσεως. Σχεδόν στην κορυφή του υψώματος διατηρούνται λαξεύματα στον βράχο, τα οποία διαμόρφωναν δεξαμενή νερού και πιθανώς κάποιο κατάλυμα.

Το τείχος έχει πάχος 1,60 μ., αλλά συνήθως ποικίλλει ελαφρά. Ο πύργος 1 έχει μέτωπο 7,30μ. και προεξέχει από το τείχος 4,30μ. στη δυτική πλευρά και 4,70μ. στην ανατολική. Στην πραγματικότητα, συνδυάζει τις λειτουργίες πύργου και πύλης: πρόκειται για πύλη που διαμορφώθηκε σαν πύργος. Το άνοιγμα της εισόδου βρίσκεται στην ανατολική πλάγια πλευρά και έχει πλάτος 1,90μ. Το κατώφλι της πύλης έχει καταστραφεί ή είναι μπαζωμένο, αλλά δεν είναι δυνατόν να διαπιστωθεί πόσο. Πιθανότατα βρισκόταν ψηλότερα από το έδαφος. Το τόξο της πύλης είναι εσωτερικά και εξωτερικά με λίθινους θολίτες και το εξωτερικό οριοθετείται με πλινθία.

Το άνοιγμα της εισόδου έκλεινε με δίφυλλη θύρα. Ο πύργος της πύλης ήταν διώροφος και οι όροφοι χωρίζονταν μεταξύ τους με ξύλινο πάτωμα. Στον πρώτο όροφο ανοίγεται στην μπροστινή πλευρά στενό, ορθογώνιο, λιθόκτιστο παράθυρο με διεύρυνση προς το εσωτερικό. Στον δεύτερο όροφο ανοίγεται στην πλευρά έναντι της εισόδου στενό, ορθογώνιο, λιθόκτιστο παράθυρο. Υποθέτουμε ότι η πρόσβαση στον δεύτερο όροφο επιτυγχανόταν από τον περίδρομο του τείχους, ενώ δεν είναι απίθανο να επικοινωνούσαν μεταξύ τους οι δύο όροφοι. Οι τοίχοι του πύργου είναι δομικά αυτοτελείς από το τείχος.

Ο πύργος 2 (βλ. Κάτοψη), στενεύει προς τα πάνω, και έχει διαστάσεις 4,30✖4,10 μ. στη βάση του. Η πρόσβαση στον πρώτο όροφο γινόταν από το εσωτερικό του φρουρίου με ξύλινη αιρετή κλίμακα που οδηγούσε σε είσοδο ψηλότερα από το έδαφος 2,40 μ. περίπου, πλάτους 0,65 μ. Το εσωτερικό του ήταν μπαζωμένο, άγνωστο μέχρι ποιο ύψος. Είχε δύο λιθόκτιστα, στενά, ορθογώνια παράθυρα, το ένα στην πλάγια πλευρά προς την πύλη και το άλλο στην μπροστινή πλευρά. Δεν φαίνεται να επικοινωνούσε με το τείχος στα νότιά του, αλλά ο δεύτερος όροφος σίγουρα επικοινωνούσε με τον περίδρομο του τείχους πάνω από την πύλη. Ο περίδρομος οδηγούσε επίσης στον πύργο 3. Η πρόσβαση στον περίδρομο αυτόν επιτυγχανόταν διά μέσου λιθόκτιστης κλίμακας προσκολλημένης στην εσωτερική παρειά του τείχους δίπλα ακριβώς από τον πύργο 2. Προς το παρόν μένει άλυτο το πρόβλημα του αριθμού των ορόφων και το ίδιο ισχύει και για τον πύργο 3.

Η τοιχοποιία είναι με λίθους, μικρούς, μεσαίους, μεγάλους και ογκώδεις και συνδετικό ασβεστοκονίαμα. Όλοι είναι συλλεκτοί (δηλ. από τις πέτρες που βρέθηκαν εκεί γύρω), με ακανόνιστα περιγράμματα και χοντροδουλεμένοι. Οι περισσότεροι προέρχονται από τον ίδιο τον λόφο. Υπάρχουν λιγοστοί ποταμίσιοι λίθοι και μερικοί ηφαιστειογενείς με κίτρινο ή σκούρο καφέ χρώμα. Οι τελευταίοι χρησιμοποιούνται με κάποια διακοσμητική διάθεση. Περιστασιακά κυριαρχούν οι μεσαίοι και οι μεγάλοι. Οι ογκώδεις είναι οι λιγότεροι, αλλά ακριβώς λόγω του μεγέθους των προκαλούν εντύπωση. Οι στρώσεις δεν είναι κανονικές ούτε ισοϋψείς. Λίθινα βύσματα χρησιμοποιούνται σε όλους τους αρμούς.

Ο πύργος 3 (βλ. Κάτοψη) είναι σχεδόν τετράγωνος και μετρά εξωτερικά 6x5,90 μ. Στην πίσω πλευρά του ανοίγεται ψηλότερα από την επιφάνεια του εδάφους είσοδος, πλάτους 0,70μ., προσβάσιμη με ξύλινη αιρετή κλίμακα από τα εσωτερικό του φρουρίου. Η είσοδος οδηγούσε στον πρώτο όροφο, ο οποίος ήταν μπαζωμένος. Η πρόσβαση στον υποτιθέμενο δεύτερο όροφο επιτυγχανόταν από τον περίδρομο του διαμέσου τείχους, σύμφωνα με όσα έχουν ειπωθεί για τον πύργο 2.

Η πύλη στο σημείο αυτό είναι απλή λύση της συνεχείας του τείχους και υπολογίζεται ότι είχε πλάτος 2,50-2,80μ. και το κατώφλι της βρισκόταν ψηλότερα από το έδαφος. Προστατευόταν αποτελεσματικά από τους δύο πύργους που την πλαισιώνουν. Ο χώρος μπροστά από την πύλη και ανάμεσα στους δύο πύργους έχει πλάτος 9,10μ. και μήκος 3,50-4,10μ.

Από τον πύργο 3 το τείχος κατευθύνεται προς την κορυφή του υψώματος και σε απόσταση 20,50 μ. σώζεται το κατώτερο τμήμα τετράπλευρου, παράγωνου (δηλ. όχι με ορθές γωνίες) πύργου, του πύργου 4 (βλ. Κάτοψη): μπροστά πλευρά 3,70μ., νότια πλάγια πλευρά 2,60μ. και βόρεια πλάγια πλευρά 3,60μ.

Πηγές