Δύο πυργοκατοικίες σε σχετικά καλή κατάσταση, μέσα στο χωριό Κουσές του δήμου Φαιστού στην Κρήτη.

Ο ένας από τους πύργους, ο μεγαλύτερος (φωτ.1-5) βρίσκεται στο βόρειο άκρο του χωριού. Ο δεύτερος (φωτ.6), αρκετά μικρότερος, βρίσκεται πιο μέσα στο χωριό, σε απόσταση 100 περίπου μέτρων από τον πρώτο και νοτιοδυτικά του, κολλητά με νεώτερα σπίτια του χωριού.

Ιστορία

Επί Ενετοκρατίας και επί Τουρκοκρατίας είχαν χτιστεί πολλοί μεμονωμένοι πύργοι στην Κρήτη. Πρόκειται για καλά οχυρωμένες κατοικίες μεγάλων γαιοκτημόνων. Συνήθως –αλλά όχι πάντα– βρίσκονταν μέσα σε κατοικημένες περιοχές.
Οι περισσότεροι από αυτούς τους πύργους καταστράφηκαν από τους Κρητικούς στα χρόνια του ξεσηκωμού, έως και την Κρητική Πολιτεία το 1898.

Οι δύο πύργοι στον Κουσέ γλύτωσαν από αυτήν την καταστροφή.

Ο μεγάλος πύργος των Κουρμούληδων στον Κουσέ θεωρείται η καλύτερα σωζόμενη πυργοκατοικία σε ολόκληρη την Κρήτη παρά το ότι έχει δεχτεί αρκετές τροποποιήσεις στο πέρασμα των χρόνων.

Το χωριό Κουσές υπήρχε από παλιά. Αναφέρεται ως Cussé στο έργο του 1577 «Descrizione dell’ Isola di Creta» (Περιγραφή της νήσου Κρήτης) που έγραψε ο Ενετοκρητικός Φραγκίσκος Μπαρόκιος ή Μπαρότσι (Francesco Barozzi). Υπάρχει επίσης στην απογραφή του Καστροφύλακα (Piero Castrofilaca) του 16ου αιώνα.

Το χωριό το κατείχε η οικογένεια των Κουρμούληδων που ήταν οι ντόπιοι μεγαλογαιοκτήμονες και φεουδάρχες.

Δεν είναι γνωστό πότε ακριβώς χτίστηκαν οι πύργοι στο χωριό. Ίσως αυτό να έγινε προς τα τέλη του 16ου ή μέσα στον 17ο αιώνα. Με άλλα λόγια, το πιο πιθανό είναι να χτίστηκαν επί Τουρκοκρατίας, αλλά η τεχνοτροπία κατασκευής είναι ενετική. Θα τους χαρακτηρίσουμε ενετικούς.
Είναι πιθανόν να υπήρχαν στο χωριό και άλλοι πύργοι που ανήκαν στους Κουρμούληδες και οι οποίοι σήμερα δεν σώζονται.

Η οικογένεια Κουρμούλη αλλαξοπίστησε γύρω στο 1680. Έγιναν μουσουλμάνοι, αλλά σύμφωνα με την τοπική παράδοση, παρέμειναν κρυπτοχριστιανοί. Διατήρησαν την πίστη τους, και στα χρόνια της επανάστασης συμμετείχαν στον αγώνα των Ελλήνων.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Γενικά, οι τροποποιήσεις που δέχτηκαν οι πυργοκατοικίες αυτού του τύπου στο πέρασμα των αιώνων αφορούν συνήθως διεύρυνση των υπαρχόντων ανοιγμάτων (που αρχικά ήταν μικρά και πολύ λίγα) και διάνοιξη νέων ανοιγμάτων και θυρών. Επίσης, στους περισσότερους, οι πολεμίστρες στο επάνω μέρος καταργήθηκαν για να δημιουργηθούν επιπλέον χώροι στο δώμα.

Τέτοιες τροποποιήσεις έγιναν και στους πύργους των Κουρμούληδων.
Στον μεγάλο βόρειο πύργο του Κουρμούλη παρατηρούμε ύπαρξη σκράπας (κωνική διαπλάτυνση της βάσης) που είναι χαρακτηριστικό των ενετικών πύργων. Παρατηρούνται και άλλα ενετικά στοιχεία όπως ο διάκοσμος στις 4 γωνίες και οι κατασκευές κορδονιών.
Η προσθήκη κατοικίας στην δυτική πλευρά έγινε το 1864 σύμφωνα με εγχάρακτη επιγραφή. Την ίδια χρονολογία έγινε και το άνοιγμα της βορειοδυτικής εισόδου στο ισόγειο του πύργου. Έγιναν και άλλες επεμβάσεις όπως το κλείσιμο των παραθύρων και η μεταφορά της δυτικής εισόδου στη νότια πλευρά.

Στον μεγάλο πύργο του Κουρμούλη το ισόγειο είναι τυφλό και χρησίμευε για αποθήκευση γεωργικών προϊόντων. Η είσοδος βρίσκεται στο πρώτο όροφο, όπου η πρόσβαση γινόταν με ξύλινη κινητή σκάλα. Στον πρώτο όροφο φυλασσόταν τα οικογενειακά σκεύη και χρησίμευε και για υπνοδωμάτιο. Ο δεύτερος όροφος ήταν ο χώρος κυρίας κατοικίας. Μία μικρή πόρτα (πορτοπούλα) έδινε πρόσβαση σε ξύλινο μπαλκόνι. Ένα μικρό τζάκι με εξωτερική καμινάδα θέρμαινε τον όροφο και χρησιμοποιούνταν και για μαγειρείο.

Ο μικρός πύργος είχε πιο απλή κατασκευή. Διασώζονται λιγότερα αμυντικά και ενετικά χαρακτηριστικά λόγω της χρήσης του ως κατοικία μέχρι πρόσφατα. Έγιναν και πολλές προσθήκες και παρεμβάσεις όπως η διάνοιξη της εισόδου και η καταστροφή των τριών πολεμιστρών της βόρειας όψης.

Πηγές