H Ιερά Μονή Οδηγητρίας είναι ανδρική μονή, που βρίσκεται στο δυτικό όριο των Αστερουσίων Ορέων, σε τοποθεσία που ακόμα και σήμερα είναι ερημική. Η μονή περιβαλλόταν από τείχος, του οποίου σώζονται μέρη, η βόρεια πύλη, που γράφει τη χρονολογία 1568 και ο ψηλός Πύργος.

Ο ναός της μονής βρισκόταν στο κέντρο της περιβόλου και ήταν δίκλιτος, αφιερωμένος στο Γενέσιον της Θεοτόκου και στους Αγίους Αποστόλους. Παλαιότερα το μοναστήρι ήταν ανδρικό και γυναικείο (μικτό).

Ιστορία

Το συγκρότημα δημιουργήθηκε τον 16ο αιώνα. Την ημερομηνία 1568 που αναγράφεται στην πύλη μπορούμε εύλογα να τη δεχθούμε ότι ισχύει και για τον πύργο.

Εξαιτίας της οχυρής θέσης της, η Μονή υπήρξε τόπος καταφυγίου για τον πληθυσμό στις επιδρομές ληστών και πειρατών και, αργότερα, για τους επαναστάτες της Κρήτης.

Η μονή πάντως, και ειδικά ο πύργος, έχει συνδεθεί με το θρύλο του κρητικού αγωνιστή Ξωπατέρα.

Ο Ξωπατέρας γεννήθηκε το 1788 στον οικισμό Μανουσανά, που σήμερα δεν υπάρχει. Το κατά κόσμον όνομά του ήταν Ιωάννης Μαρκάκης. Εκάρη μοναχός στο μοναστήρι και έλαβε το όνομα Ιωάσαφ. Περί το 1810 σκότωσε έναν γενίτσαρο που είχε προσβάλει την τιμή της οικογενειάς του. Καθαιρέθηκε από το Μητροπολίτη και έτσι τον ονόμασαν Ξωπατέρα, Ξεπατέρα ή Ξώπαπα. Σύμφωνα με άλλη εκδοχή, καθαιρέθηκε επειδή απέκτησε παιδί εκτός γάμου.

Με ορμητήριο το μοναστήρι, ο Ξωπατέρας και οι σύντροφοί του συμμετείχαν στον αγώνα των επαναστατών της Κρήτης. Το 1828, μετά το φόνο του αιμοσταγούς γενίτσαρου «Αργολίδη» από τον Ξώπαπα, οι Τούρκοι αποφάσισαν να εξορμήσουν εναντίον της Οδηγήτριας με δύναμη 3000 αντών (ή 800 σύμφωνα με άλλη αναφορά). Ο Ξωπατέρας κάλεσε τους άλλους Μεσσαρίτες οπλαρχηγούς να έρθουν σε βοήθεια, οι οποίοι όμως δεν μπόρεσαν να φτάσουν εγκαίρως καθώς, λόγω των δυνατών βροχοπτώσεων των ημερών, είχε πλημμυρίσει ο Γεροπόταμος (ή, κατά άλλους απλά προτίμησαν να κρυφτούν στο βουνό). Στο μοναστήρι βρίσκονταν πέντε καλόγεροι και πέντε λαϊκοί, ανάμεσα στους οποίους και η αδελφή του Ξωπατέρα.

Ακολούθησε, το Μάιο του 1828, τριήμερη πολιορκία του πύργου της μονής κατά την οποία σκοτώθηκαν οι συμπολεμιστές του Ξωπατέρα. Το τέλος του ήταν ηρωικό όταν οι Τούρκοι έβαλαν φωτιά στον πύργο και αναγκάστηκε να βγει και να τους πολεμήσει με το όπλο στο ένα χέρι και το σπαθί του στο άλλο. Αφού τον σκότωσαν, οι Τούρκοι τον αποκεφάλισαν κάρφωσαν το κεφάλι του σε ένα κοντάρι και το περιέφεραν στην περιοχή. Στο τέλος ανάγκασαν την αδερφή του να μεταφέρει το κεφάλι του στο Μουσταφά Πασά.

Το Κάστρο στην Τέχνη και στο Λόγο

Από κρητικό παραδοσιακό τραγούδι:

Πουλιά μην κελαηδήσετε Σαββάτο γη Δευτέρα
γιατί τον εσκοτώσανε προχθές τον Ξωπατέρα.
Ούτε στην Κρήτη ακούστηκε ούτε στην Εγγλιτέρα
να πολεμήση την Τουρκιά ωσάν τον Ξωπατέρα
...
Δεν είναι, λέω, αντρειγιά μονό ’ναι πουστουλούκι
να πολεμάτε έναν παπά εννιά χιλιάδες Τούρκοι.

Πηγές