Οικισμός που κατοικούνταν «από αρχαιοτάτων χρόνων» μέχρι το Μεσαίωνα. Η οχύρωση είναι ως επί το πλείστον αρχαία, ενώ στο εσωτερικό του οικισμού τα ερείπια είναι μεσαιωνικά.

Το Όνομα του Κάστρου

Ο οικισμός είναι στο λόφο «Κάστρο» και οι ντόπιοι τον αποκαλούν «Παλιόκαστρο» ή «Γυφτόκαστρο».

Παλαιότεροι μελετητές θεώρησαν ότι ο οικισμός ήταν αμιγώς αρχαίος και η ονομασία του γειτονικού χωριού άλλαξε από «Σάρενα» στο πιο αρχαιοπρεπές «Καλίδονα», επειδή ο Στράβων αναφέρει ότι στην περιοχή βρίσκεται η αρχαία πόλη Κελάδων (που τελικά δεν ξέρουμε πού ήταν).

Έτσι το κάστρο αναφέρεται σαν «κάστρο της Καλίδονας» αλλά και ως «κάστρο του Ανήλιου» ή «κάστρο της Γλάτσας», ονομασία που οφείλεται στο άλλο γειτονικό χωριό στα νοτιοδυτικά, το Ανήλιο η παλιά ονομασία του οποίου μέχρι το 1927 ήταν Γλάτσα ή Γκλάτσα.

Η ονομασία «Γυφτόκαστρο», παρά τις αμήχανες εξηγήσεις που υπάρχουν στο διαδίκτυο, μάλλον οφείλεται στους Ρομά που ζούσαν κάποια εποχή στο κάστρο. Η υπόθεση αυτή αφενός είναι η πιο απλή και αφετέρου εξηγεί τα πολλά ίχνη από εργαστήρια σιδηρουργίας που βρέθηκαν στον οικισμό. Ως γνωστόν η σιδηρουργία κατά τους υστεροβυζαντινούς χρόνους ήταν κλάδος στον οποίο κατ'εξοχήν εξειδικεύονταν οι Ρομά. (Μέχρι τον 19ο αιώνα, τους σιδεράδες σε πολλά μέρη της Ελλάδας τους λέγαν «γύφτους» ανεξαρτήτως ράτσας.) Επιπλέον είναι γνωστό ότι κατά το Μεσαίωνα πολλά χωριά της Πελοποννήσου κατοικούνταν αποκλειστικά από αθίγγανους. Τέτοια περίπτωση μάλλον ήταν και ο συγκεκριμένος οικισμός.

Ιστορία

Ο οικισμός τα νεώτερα χρόνια εντοπίσθηκε για πρώτη φορά το 1819 από τον Edward Dodwell. Ερευνήθηκε το 1908 από τον Wilhelm Dörpfeld (Βίλελμ Ντέρπφελντ) ιδρυτή του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου της Αθήνας, ο οποίος θεώρησε ότι είναι αρχαίος, ίσως της Μυκηναϊκής εποχής.

Το μέρος ερευνήθηκε ξανά πολύ αργότερα, την περίοδο 2006-2010, πάλι από το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο. Οι έρευνες αυτές έδειξαν ότι ο οικισμός κατοικήθηκε και οχυρώθηκε για πρώτη φορά στα τέλη της Πρωτοελλαδικής και αρχές Μεσοελλαδικής περιόδου, δηλαδή περίπου το 2200 π.Χ.

Το κάστρο χρησιμοποιήθηκε και κατά τους βυζαντινούς χρόνους αφού βρέθηκαν τείχη αλλά και πύργος της εποχής αυτής τα οποία χτίστηκαν με τα παλαιότερα οικοδομικά υλικά. Επίσης βρέθηκαν Βυζαντινά αγγεία και νομίσματα, ενώ το μέρος είναι γεμάτο θραύσματα κεραμιδιών βυζαντινής προελέυσεως.

Στο εσωτερικό υπάρχουν ερείπια άνω των 50 οικιών σε πολύ πυκνή διάταξη που πιστεύεται ότι είναι όλα από τη μεσαιωνική περίοδο. Η απουσία κονιάματος στην κατασκευή και η απουσία εκκλησίας είναι τα στοιχεία που παρέσυραν παλαιότερους ερευνητές να πιστέψουν, λανθασμένα, ότι ο οικισμός ήταν αποκλειστικά αρχαίος.

Ο οικισμός πρέπει να εγκαταλείφθηκε αρκετά πριν την Τουρκοκρατία και ενδεχομένως πριν την Φραγκοκρατία, δεδομένου ότι οι Φράγκοι ήταν σχολαστικοί στην καταγραφή των οχυρών σημείων. Δεν υπάρχει όμως αναφορά σε καμιά ιστορική πηγή.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Το κάστρο της Καλίδονας έχει αρκετές ιδιαιτερότητες όπως η προστασία από δύο σειρές τειχών, η απουσία κονιάματος στις κατασκευές, η έλλειψη εκκλησίας, η απουσία υδατοδεξαμενών και η πολύ συμπαγής δόμηση στο εσωτερικό. Επίσης δεν υπάρχουν καθόλου δρόμοι ή δρομάκια με εξαίρεση ένα άνοιγμα μεταξύ εξωτερικής και εσωτερικής πύλης.

Η άτεχνη κατασκευή των κατοικιών είχε ως αποτέλεσμα να σώζονται μόνο ερείπια, μέχρι ύψος 1 μέτρου, ενώ σε κάπως καλύτερη κατάσταση είναι τα τείχη. Οι οικίες είναι στριμωγμένες τόσο στην εσωτερική οχύρωση όσο και μεταξύ των δύο οχυρώσεων. Κάποιες είναι μεσοτοιχία με το εξωτερικό τείχος.

Ο οικισμός καλύπτει μια επιφάνεια γύρω στα 5 στρέμματα, με διαστάσεις περίπου 70✖70μ. Προστατεύεται από δύο ομόκεντρες ορθογωνικού σχήματος οχυρώσεις. Το πάχος των τειχών είναι 1 μέτρο.

Το εξωτερικό τείχος υπάρχουν προβολές σε 6 σημεία, όπου υπήρχαν πύργοι. Το εσωτερικό τείχος έχει διαστάσεις περίπου 30✖30μ

Έξω από το κάστρο, νότια προς το Ανήλιο, υπάρχουν δύο πολύ ενδιαφέρουσες Βυζαντινές εκκλησίες: ο ναός της Μεταμόρφωσης του Σωτήρως και ο ναός της Παναγιάς της των Πάντων Χαράς. Και οι δύο χρονολογούνται από τον 11ο αιώνα (κατ’ άλλους, τον 13ο αι.).
Οι εκκλησίες αυτές μπορεί να σχετίζονται με το κάστρο, μπορεί και όχι.

Πηγές