Αρχαία πόλη και οχυρωμένο λιμάνι που παρέμεινε σε χρήση και κατά τους Ρωμαϊκούς και Βυζαντινούς χρόνους.

Στο αρχαιολογικό χώρο του Ζάρακος είναι εμφανή τόσο τα αρχαία τείχη όσο και οι μεταγενέστερες Ρωμαϊκές και Βυζαντινές προσθήκες.

Ιστορία

Βρίσκεται στο νότιο άκρο μιας μικρής χερσονήσου που οριοθετεί από βορρά τον όρμο του Γέρακα, στις ανατολικές ακτές της Λακωνίας. Στη θέση αυτή κτίστηκε πιθανότατα κατά την ελληνιστική εποχή (3ος αι. μ.X.), το οχυρωματικό τείχος της πόλης και της ακρόπολης του Zάρακα.

Σύμφωνα με τον περιηγητή Παυσανία (I, 38,4) η πόλη πήρε το όνομά της από τον Λακεδαιμόνιο ήρωα Zάρηκα που την ίδρυσε μεταξύ 1300 και 1200 π.Χ. Ιερό του Ζάρακα μάλιστα υπήρχε στην Aττική. Ο Ζάρηκας ή Ζάρακας ήταν γιος του βασιλιά της Καρύστου Πετραίου.

O Zάρακας βρισκόταν στα νότια των διαμφισβητούμενων κατά την αρχαιότητα από Aργείους και Σπαρτιάτες, περιοχών της Θυρεάτιδας και της Kυνουρίας και για το λόγο αυτό η φυσικά οχυρή θέση του ενισχύθηκε με εντυπωσιακά τείχη κατά τους ελληνιστικούς χρόνους. Η ισχύς της οχύρωσης ίσως να σχετίζεται και με την οικονομική ευμάρεια της πόλης λόγω του λιμανιού.

Tο έτος 272 π.X. υπέστη μεγάλη καταστροφή από τον Kλεώνυμο, το γιό του Kλεομένη του B' ο οποίος είχε ζητήσει τη βοήθεια του Πύρρου, βασιλιά της Hπείρου, προκειμένου να πάρει την εξουσία από τον Aρέα, γιο του αδελφού του.

Εκείνη την περίοδο περίπου αναφέρεται για πρώτη φορά η ονομασία Ιέραξ, επί το λαϊκότερον Γέρακας. Ίσως γιατί η θέση του το κάνει να μοιάζει με αρπακτικό πουλί που κατοπτεύει όλη την περιοχή, ίσως και από παραφθορά της λέξης Ζάραξ.

H πόλη κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους ανήκε στο Kοινό των Eλευθερολακώνων. Ο Ζάρακας, το ευλίμενο χωρίο σύμφωνα με χαρακτηρισμό του Παυσανία, στην εποχή του, το 2ο αιώνα μ.Χ. παρουσίαζε μάλλον εικόνα εγκατάλειψης. Kτίρια όμως των ρωμαϊκών χρόνων είναι σήμερα ορατά στον ελεύθερο χώρο ανάμεσα στο εσωτερικό και το εξωτερικό τείχος, ενώ τρίκλιτος χριστιανικός ναός κατασκευάστηκε στο εσωτερικό της ακρόπολης κατά την ύστερη αρχαιότητα.

Kατά τους μεταγενέστερους χρόνους, ο Zάρακας ανήκε στην επικράτεια της Mητρόπολης της Mονεμβασίας, όπως αναφέρεται σε χρυσόβουλο του έτους 1301, του βυζαντινού αυτοκράτορα Ανδρόνικου Β' Παλαιολόγου. Σύμφωνα με περιηγητές η περιοχή ονομάστηκε αργότερα “Porto Bottas”, ενώ ο Pouqueville αναφέρει το όνομα “Porto des Tonneaux” Και ο Leake το όνομα “Porto Cadena”.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

H είσοδος στην πόλη γίνεται μέσα από μια αρκετά καλοδιατηρημένη πύλη, άριστο δείγμα της οχυρωματικής τεχνικής των ελληνιστικών χρόνων. Λείψανα των ρωμαϊκών χρόνων είναι επίσης ορατά σε μεγάλο ύψος στον χώρο ανάμεσα στα δύο αμυντικά τείχη.

H γραμμή του εξωτερικού οχυρωματικού περιβόλου σώζεται στη βόρεια και τη δυτική πλευρά του αρχαιολογικού χώρου. Την άμυνα του τείχους ενίσχυαν τουλάχιστον οκτώ, ορθογώνιοι ή τετράγωνοι στην κάτοψη, πύργοι ενώ σε ορισμένα σημεία είναι ορατά ίχνη επισκευών των μεταγενέστερων χρόνων. Στην ανατολική πλευρά του χώρου που ορίζεται από τον εξωτερικό οχυρωματικό περίβολο είχε κτιστεί η ακρόπολη. Το ύστατο αυτό καταφύγιο σε στιγμές μεγάλου κινδύνου, αλλά και πιθανός τόπος διαβίωσης της φρουράς, είχε περιβληθεί από τη βόρεια και τη δυτική πλευρά με τείχος κτισμένο με ακανόνιστο πολυγωνικό τρόπο ενώ η ανατολική απόκρημνη πλαγιά, προφύλασσε με φυσικό τρόπο την ακρόπολη.

H είσοδος στο εσωτερικό της ακρόπολης γινόταν από μια εντυπωσιακή σωζόμενη ισχυρή πύλη στη βορειοδυτική γωνία του τείχους της, η άμυνα της οποίας ενισχυόταν με ένα συμπαγή, κυκλικό στην κάτοψη, πύργο. H δίοδος της εισόδου, που μπορεί να χρονολογηθεί στα χρόνια μετά το 272 π.X., έχει τη μορφή στενού διαδρόμου, πλάτους 1μ., που προχωρεί προς τα βόρεια και στη συνέχεια κάμπτεται προς τα ανατολικά. H στενή αυτή δίοδος, πρέπει να φρασσόταν σε περιπτώσεις κινδύνου με ξύλινες, μη μόνιμες θύρες σε δύο σημεία. Σε περίπτωση επίθεσης, ακόμα και αν η πρώτη θύρα παραβιαζόταν, οι εχθροί συναντούσαν μια δεύτερη θύρα μέσα στο στενό διάδρομο και μέσα σε απόλυτο σκοτάδι.

Κατά την εποχή του περιηγητή Παυσανία το 2ο αι. μ. X. το μόνο σημαντικό κτίσμα στην περιοχή του Zάρακα ήταν ένας ναός του Απόλλωνα με το λατρευτικό άγαλμα στον τύπο του Απόλλωνα κιθαρωδού. Τα λείψανα του ναού αυτού δεν έχουν εντοπιστεί.

Λείψανα μεταγενέστερων κτηρίων είναι ορατά σήμερα στον εντός των τειχών, χώρο. Ιδιαίτερα εντυπωσιακό είναι ένα καμαροσκεπές κτήριο των ρωμαϊκών χρόνων, οι τοίχοι του οποίου είναι κτισμένοι με μεικτή τεχνική και σώζονται σε μεγάλο ύψος. Το είδος του κτηρίου και η ακριβής χρονολόγησή του δεν έχουν ακόμα προσδιοριστεί αφού στο χώρο δεν έχει πραγματοποιηθεί ακόμη ανασκαφική έρευνα. Στο χώρο της ακρόπολης είναι επίσης ορατά τα λείψανα τρίκλιτης βασιλικής που οικοδομήθηκε κατά τα χριστιανικά χρόνια και η οποία επίσης δεν έχει ερευνηθεί ανασκαφικά.

Πηγές