Ερείπια κάστρου στη Λακωνία σε χαμηλό παραλιακό λόφο πάνω από το Μυρτώο πέλαγος, ανάμεσα στο χωριό Κυπαρίσσι και στην παραλία Κυπαρισσίου.

Τοποθεσία & Στρατηγική Σημασία

Στο Κυπαρίσσι υπάρχουν δύο κάστρα πολύ κοντά μεταξύ τους, σε γειτονικά υψώματα στη νότια πλευρά της παραλίας (βλ. φωτογραφίες 3 και 9):
Υπάρχει καταρχήν το κάστρο με την επωνυμία «Καστράκι» που είναι αρχαίο και υπήρξε πιθανότατα η ακρόπολη της αρχαίας πόλης (τα) Κύφαντα.
Απέναντί του προς τα ανατολικά, σε εναέρια απόσταση μικρότερη από 250 μέτρα, σε έναν ελαφρώς ψηλότερο λόφο βρίσκεται ένα άλλο κάστρο: το Μεσαιωνικό «Κάστρο της Καλογριάς».

Λόγω της εγγύτητας των δύο κάστρων, θα μπορούσε κανείς να υποθέσει ότι πρόκειται για ενιαία οχύρωση. Όμως ανήκουν σε διαφορετικές εποχές, με το κάστρο της Καλογριάς να είναι πολύ μεταγενέστερο όπως συμπεραίνεται από τη χρήση κονιάματος στη λιθoδομή του.

Εκτός από αυτές τις δύο οχυρώσεις, στη βόρεια πλαγιά του μεσαιωνικού κάστρου της Καλογριάς, χαμηλότερα από το κάστρο και σε απόσταση μικρότερη από 100 μέτρα υπάρχει ακόμα ένας περίβολος σε ερειπιώδη κατάσταση που μάλλον δεν ήταν οχυρωματικός (φωτ.12). Στο εσωτερικό διακρίνεται ένα μισογκρεμισμένο κτίσμα που φαίνεται πως ήταν εκκλησία.

Ιστορία

Η ιστορία του κάστρου της Καλογριάς δεν είναι γνωστή. Η τεχνοτροπία κατασκευής δείχνει ότι είναι μεσαιωνικό.

Από τα ελάχιστα που είναι γνωστά για τη Μεσαιωνική ιστορία του Κυπαρισσιού είναι ότι το χωριό πρωτοπαρουσιάζεται με αυτό το όνομα μετά το 1000 μ.Χ. ενώ στο «Χρονικόν» του Γεωργίου Σφραντζή αναφέρεται ότι το 1435 ήταν ιδιοκτησία του προτελευταίου Δούκα των Αθηνών, του Φλωρεντινού Νέριο Β’ Ατζαγιόλι (Acciaiuoli). Αν είναι έτσι, την εποχή εκείνη το Κυπαρίσσι θα ήταν από τις τελευταίες περιοχές στο Μοριά που δεν ήταν υπό την κυριαρχία του Δεσποτάτου του Μυστρά.

Επομένως το κάστρο της Καλογριάς πρέπει να κατασκευάστηκε μεταξύ 11ου και 15ου αιώνα, με πιο πιθανό το διάστημα μεταξύ 13ου-14ου αιώνα. Θα το χαρακτηρίσουμε με κάποια επιφύλαξη «υστεροβυζαντινό».
Σημειωτέον ότι τοπικά επικρατεί η εντύπωση ότι το Κάστρο της Καλογριάς ήταν καστρομονάστηρο. Αυτό δεν αποκλείεται αλλά ούτε μπορεί να επιβεβαιωθεί, δεδομένου ότι κανένας δεν έχει ασχοληθεί και δεν έχει ερευνήσει το μέρος. Ίσως η εντύπωση αυτή να υπάρχει λόγω του ονόματος. Από την άλλη δεν αποκλείεται να ήταν όντως καστρομονάστηρο ή ακόμα να έγινε μοναστήρι αργότερα, όταν τερματίστηκε ο ρόλος του ως κάστρο (λ.χ. επί Τουρκοκρατίας). Ίσως το κάστρο να ονομάστηκε «της Καλογριάς» από την τελευταία (και μοναδική) μοναχή στο μοναστήρι. Εν πάση περιπτώσει δεν γνωρίζουμε με βεβαιότητα ούτε τη χρονολογία κατασκευής ούτε τον λόγο ύπαρξης της οχύρωσης ούτε την προέλευση του ονόματος.

Το απέναντι κάστρο στο Καστράκι, όπως προαναφέρθηκε είναι αρχαίο. Δεν φαίνεται να υπάρχουν σημαντικές μεταγενέστερες τροποποιήσεις και προσθήκες με εξαίρεση την μετατροπή ενός πύργου σε εκκλησάκι (φωτ.16,17). Ταυτίζεται με την αρχαία πόλη Κύφαντα που αναφέρεται από τον Παυσανία και η οποία ήταν κατεστραμμένη από τότε (τον 2ο αι. μ.Χ.). Πάντως η ταύτιση με τα Κύφαντα δεν είναι απολύτως σίγουρη.
Η αρχαία οχύρωση στο Καστράκι αναπόφευκτα θα χρησιμοποιήθηκε και κατά τους μέσους Βυζαντινούς χρόνους (πριν το χτίσιμο του κάστρου Καλογριάς) αλλά προφανώς μόνο περιστασιακά, ως καταφύγιο (διαφορετικά θα βλέπαμε περισσότερες παρεμβάσεις στην αρχαία οχύρωση).

Πηγές