Υστεροβυζαντινός πύργος στο βουνό πάνω από τα χωριά Παντάνασσα και Κρυόβρυση (παλιά ονομασία Γερουμάνα) των Βατίκων Λακωνίας.

Ο πύργος ταυτίζεται με τον αναφερόμενο στο χρυσόβουλο του συναυτοκράτορα Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου (1405) «πύργο του Ελικοβουνού».

Πιθανότατα είναι αμυντικό έργο του 14ου αιώνα των Βυζαντινών του Δεσποτάτου του Μυστρά.

Υπάρχει χωματόδρομος που ξεκινάει από την Παντάνασσα και φτάνει πολύ κοντά στον Πύργο. Επίσης υπάρχει πεζοπορικό μονοπάτι προς τον πύργο που ξεκινάει από τον μοναδικό στο είδος του ναό του Αγίου Αθανασίου που βρίσκεται περί το 1,5 χιλιόμετρο νοτιότερα και χαμηλότερα, μεταξύ των χωριών Παντάνασσας και Κρυόβρυσης. Ο ναός είναι αφιερωμένος στην Παναγία, τον Άγιο Αθανάσιο και τον Άγιο Σπυρίδωνα, αλλά έχει επικρατήσει σαν τοπωνύμιο το «Άγιος Αθανάσιος».

Αυτή η σύνδεση, μέσω μονοπατιού, μεταξύ του πύργου και της εκκλησίας έχει πυροδοτήσει εικασίες ότι η κατασκευή του πύργου συνδέεται με την ίδρυση της εκκλησίας. Αυτό δεν αποκλείεται, αλλά ούτε αποδεικνύεται.

Το Όνομα του Κάστρου

Ο πύργος τοπικά αναφέρεται και σαν «πύργος της Βασιλοπούλας». Η βασιλοπούλα υποτίθεται ότι ήταν η Ειρήνη Παλαιολόγου, κόρη του αυτοκράτορα Ανδρόνικου Β’ Παλαιολόγου, στην οποία αποδίδεται και η ίδρυση της εκκλησίας του Αγίου Αθανασίου το 1285.

Η σύνδεση με την Ειρήνη Παλαιολόγου δεν τεκμηριώνεται ιστορικά και είναι μάλλον ανακριβής. Και αυτό διότι:
Πρώτον ο Ανδρόνικος Β’ δεν είχε κόρη Ειρήνη. Είχε αδερφή, νύφη, ανιψιά και σύζυγο με αυτό το όνομα. Απ’ όλες αυτές, ίσως η νύφη του Ειρήνη, σύζυγος του γιού του Ιωάννη, να είχε σχέση με τη Λακωνία.
Δεύτερον, ο Άγιος Αθανάσιος θεωρείται πιθανότερο να χτίστηκε από Ιωαννίτες ιππότες (!) στο τέλος του 14ου αιώνα (και όχι του 13ου). Αυτό συνάγεται από τη τεχνοτροπία του ναού και από το σταυρό της Μάλτας στο υπέρθυρο.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Ο πύργος είναι χτισμένος σε βραχώδες ύψωμα, που εξασφάλιζε τον έλεγχο του Λακωνικού κόλπου, της κοιλάδας που αναπτύσσεται μπροστά του, καθώς και της μεσαιωνικής οδού που οδηγούσε στην Καστροπολιτεία της Μονεμβασίας.

Πρόκειται για τυπική βυζαντινή βίγλα, διώροφη, ορθογώνιας κάτοψης, διαστάσεων 6✖4 μ,, με μέγιστο σωζόμενο ύψος 4,50 μ. Είναι χτισμένη με αργολιθοδομή, με χρήση ξυλοδεσιάς και συνδετικό κονίαμα, στο οποίο παρεμβάλλονται, σε επάλληλες στρώσεις, πλακοειδείς σχιστόλιθοι.

Η είσοδος γινόταν μέσω μικρής ορθογώνιας θύρας στα δυτικά, ενώ στην ανατολική όψη ανοιγόταν παράθυρο.

Τα τυπολογικά της χαρακτηριστικά τη χρονολογούν στους υστεροβυζαντινούς χρόνους.

Πηγές