Κάστρο χτισμένο στη ΝΔ πλευρά της Κω, στην κορυφή βραχώδους λόφου στα ανατολικά του ομώνυμου χωριού, από το οποίο σώζονται ελάχιστα. Την εποχή των Ιπποτών ήταν ένα από τα 3 μεγάλα κάστρα του νησιού.

Ιστορία

Πρώτη αναφορά του κάστρου έχουμε στο έγγραφο «Παράδοσις» του Mιχαήλ Bασιλικιώτου, από το 1271 (πρόκειται για απόφαση περί επιστροφής κτημάτων στη Μονή Πάτμου). Από αυτό συμπεραίνεται ότι οικισμός (παθανότατα οχυρωμένος) υπήρχε ήδη κατά τη μεσοβυζαντινή περίοδο. Μετά την κατάκτηση της Κω από τους ιππότες του τάγματος του Αγίου Ιωάννη (1315), το κάστρο αξιοποιήθηκε (η ονομασία του τότε ήταν Fortezza di Chiffalo) και δέχθηκε σοβαρές τροποποιήσεις και ενισχύσεις στην οχύρωσή του, οπότε εντάσσεται στα Ιωαννίτικα κάστρα.

Είναι πιθανό, η κύρια φάση οικοδόμησης του κάστρου να σημειώθηκε στο τέλος του 14ου αιώνα, μετά την εγκατάσταση Αρμενίων προσφύγων στο χωριό (1366), οπότε προέκυψαν αυξημένες αμυντικές ανάγκες.

Κατά την τουρκική επιδρομή του 1457 το κάστρο ήταν ένα από τα μέρη όπου είχε καταφύγει ο πληθυσμός του νησιού. Oι επιδρομείς απέτυχαν να το εκπορθήσουν, πράγμα που αποδεικνύει ότι ήταν δυνατό κάστρο.

Tο 1461, όταν το Tάγμα του Αγίου Ιωάννη αποφάσισε, μετά από συνεχείς επιδρομές, να μεταφέρει τον πληθυσμό της Κω στη Pόδο, ανάμεσα στα κάστρα που θα εγκαταλείπονταν ήταν και η Κέφαλος. Tο κάστρο υπέστη σοβαρές ζημιές από το σεισμό του 1493, ενώ τον επόμενο χρόνο, το Τάγμα του Αγίου Ιωάννη έστειλε επιτροπή για την αποκατάσταση των ζημιών. Το 1505, μπροστά στον κίνδυνο νέας επιδρομής των Τούρκων, δόθηκε εντολή για την εκκένωση του κάστρου, επειδή κρίθηκε ότι δεν ήταν αρκετά ισχυρό.

Ο Τούρκος ναύαρχος Piri Reis στο «Βιβλίο της Θάλασσας» (1526) αναφέρει για την Kέφαλο: «Tο τρίτο κάστρο της Kω ονομάζεται Kifelos. Tούτο βρίσκεται στη ΝΔ πλευρά του νησιού χτισμένο σε ύψωμα».

Κατά την Τουρκοκρατία, που άρχισε το 1522, χρησιμοποιήθηκε για το στρατωνισμό φρουράς.

Ο χώρος του κάστρου συνεχίζει να χρησιμοποιείται το 16ο και 17ο αι.,όπως φαίνεται από τα κεραμικά ευρήματα.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Κυρίως η θέση και λιγότερο η αμυντική ισχύς των τειχών φαίνεται πως έδωσε αξία στο κάστρο και βοήθησε στην αντίσταση εναντίον εχθρικών επιδομών, όπως αυτή του 1457.

Το κάστρο είναι χτισμένο με μικρές πέτρες. H οχύρωση πρέπει να περιελάμβανε απλό αμυντικό περίβολο με κατακόρυφα τείχη, από τα οποία σώζεται σήμερα ένα μόνο τμήμα. Στα ανατολικά του περιβόλου υπήρχε μικρότερος πολυγωνικός οχυρωμένος χώρος, που φαίνεται πως είχε σχετική αυτοτέλεια.

Σώζεται τμήμα τείχους, που αποτελεί το καλύτερα σωζόμενο τμήμα του κάστρου, το οποίο ακολουθεί ευθύγραμμη πορεία για περίπου 20 μ. Με κατεύθυνση ΒΔ-ΝΑ, ενώ κατόπιν στρέφεται προς τα Ν για περίπου 5 μ. Χαρακτηριστικό του τείχους είναι το μεγάλο ύψος στην εξωτερική πλευρά, ενώ δεν έχει μεγάλο πάχος και δεν εξέχει από τη στάθμη του εδάφους.

Τα τείχη εντάσσονται στο βασικό τύπο μεσαιωνικής ιπποτικής οχύρωσης (από το α' μισό του 14ου μέχρι τα τέλη του 15ου αι.), του οποίου τα χαρακτηριστικά είναι γνωστά από τα τείχη της Ρόδου (δηλαδή, κατακόρυφα τείχη με μικρό πάχος και μεγάλο ύψος, μία ζώνη άμυνας στο επίπεδο των επάλξεων, που φέρουν απλές τοξοθυρiδες με τριγωνική κάτοψη και καταλήγουν σε κάθετη σχισμή), όπως φαίνεται τόσο από τη μορφή τους όσο και από τη μοναδική τοξοθυρiδα που σώζεται.

Μέχρι τον 19ο αιώνα οι περιηγητές διέκριναν και είχαν καταγράψει τα οικόσημα των Ιπποτών της Ρόδου στα τείχη του, αλλά σήμερα σώζεται μόνο μικρό τμήμα τους. Τέλος, στο εσωτερικό της οχύρωσης σώζεται μία στέρνα.

Πηγές