Ο Πύργος Καλλίστης ή συνήθως, απλά «Πύργος» και παλαιότερα Καινουργιόμπουργο, είναι το ψηλότερο χωριό της Σαντορίνης, το οποίο βρίσκεται 10 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά των Φηρών. Ο Πύργος ήταν ένα από τα πέντε καστέλια του νησιού και ήταν η πρωτεύουσα της Σαντορίνης μετά την εγκατάλειψη του Κάστρου του Σκάρου τον 18ο αιώνα και πριν τη σημερινή πρωτεύουσα, Φηρά.

Ιστορία

Το Καστέλι του Πύργου είναι σχετικά το πιο καινούργιο της Σαντορίνης. Δημιουργήθηκε το 1580. Σημειωτέον ότι η Σαντορίνη ήταν υπό τουρκική κυριαρχία ήδη από το 1566. Δεδομένου όμως ότι το καστέλι είναι ίδιας τεχνοτροπίας με τα υπόλοιπα 4 καστέλια του νησιού που ήταν ενετικά, χαρακτηρίζεται και αυτό (στην ταξινόμηση της ιστοσελίδας) σαν «ενετικό» (κάτι που δεν είναι χρονολογικά σωστό, αλλά είναι ο χαρακτηρισμός που του ταιριάζει περισσότερο).

Η αρχαιότερη ιστορική μαρτυρία σχετικά με το καστέλι βρίσκεται στο έργο του M. Crucius, Turcograecia. Εκεί αναφέρεται ως Πύργος, Καινούργιος Πύργος, Καστέλι Καινούργιου Πύργου, ή Καινουργιόμπουργο.

Στην κορυφή του δέσποζε αρχικά πύργος που γκρεμίστηκε για να χτιστεί η μονή του Αγίου Γεωργίου.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Το καστέλι ακολουθεί τον τύπο του οχυρού οικισμού όπου γύρω από τον πυρήνα, στο κέντρο του οποίου αρχικά υπήρχε πύργος και αργότερα εκκλησία, οργανώθηκε οχυρωματικός περίβολος από τους εξωτερικούς τοίχους των σπιτιών. Στο κέντρο του βρισκόταν η μικρή πλατεία, με τις εκκλησίες της Παναγίας και του Αγίου Γεωργίου. Ένας λιθόστρωτος δρόμος χωρίζει το καστέλι από τα νεότερα κτίσματα του οικισμού.

Μια ενδιαφέρουσα ιδιαιτερότητα του Καστελιού είναι είναι ότιο οικισμός ήταν χτισμένος πάνω σε μια σειρά από υπόγειες στοές που χρησιμοποιούνταν σαν καταφύγια και δρόμοι διαφυγής σε περίπτωση που ο οικισμός έπεφτε στα χέρια των εχθρών.

Η είσοδος στο καστέλι γινόταν από ένα και μοναδικό σημείο, την Καστελόπορτα. Πάνω από αυτή προεξείχε - γύρω στο μισό μέτρο - τετράγωνο κτίσμα, ανοικτό στο κάτω μέρος του, από το οποίο μπορούσαν να ρίχνουν καυτό λάδι σε εισβολείς που προσπαθούσαν να παραβιάσουν την είσοδο. Το κτίσμα αυτό, το οποίο σήμερα δεν υπάρχει, το αποκαλούσαν πολεμίστρα ή φόνισσα. Έξω από το καστέλι και γύρω από αυτό έχει οικοδομηθεί η νεώτερη πόλη, η οποία παλιότερα από τους ντόπιους ονομαζόταν Ξέπορτο.

Εδώ λειτούργησε από τις αρχές ως τα μέσα του 19ου αιώνα η πρώτη Σχολή Θήρας, σ' ένα μεγάλο κτίριο γνωστό ως «Πέρα Σχολειό».

Η πλατεία που βρίσκεται μπροστά από την είσοδο του καστελιού, ονομαζόταν παλιά Υψηλός Καφενές, γιατί εκεί μαζεύονταν οι καλουπαξίδες, οι αριστοκράτες, δηλαδή, του χωριού και συζητούσαν. Σήμερα στην πλατεία υπάρχει το μνημείο των πεσόντων του χωριού στους πολέμους της περιόδου 1912 - 1921.

Δεν αποκλείεται να ξεκίνησε πρώτα ως μοναστηριακό συγκρότημα γύρω από την εκκλησία της Παναγίας. Όταν πέρασε ο κίνδυνος των πειρατικών επιδρομών, ο οικισμός επεκτάθηκε έξω από το κάστρο και αυτό είχε ως συνέπεια τα εξωτερικά κτίρια που αποτελούσαν το «περιτείχισμα» να ανοίξουν προς τα έξω αποκτώντας πόρτες, παράθυρα και μπαλκόνια, πολλά από τα οποία είχαν την μορφή στεγασμένων εξωστών –τα λεγόμενα ηλιακά.

Μέσα στο καστέλι του Πύργου, στην δυτική πλευρά του, βρίσκεται το Θεοτοκάκι ή Κοίμησις της Θεοτόκου, μια από τις παλαιότερες εκκλησίες της Σαντορίνης, η οποία πιστεύεται ότι έχει κτιστεί τον 10ο αιώνα. Η σημερινή της μορφή είναι αποτέλεσμα πολλών προσθηκών που έχουν γίνει κατά καιρούς. Στο εσωτερικό της εκκλησίας υπάρχουν πολύτιμες εικόνες και ξυλόγλυπτο τέμπλο. Η κύρια εικόνα της Κοιμήσεως, πάντως, εκλάπη το 1983.

Σημαντική είναι και η εκκλησία των Εισοδίων της Θεοτόκου, η οποία βρίσκεται στο υψηλότερο σημείο του καστελιού. Χτίστηκε κατά την διάρκεια των ετών 1660 - 1661 και εκεί, την Μεγάλη Παρασκευή, γίνεται ο σημαντικότερος επιτάφιος του χωριού.

Όπως και σε όλα τα άλλα καστέλια της Σαντορίνης, έξω από το καστέλι, πολύ κοντά στην είσοδο του, υπάρχει εκκλησία της Αγίας Θεοδοσίας.