Το Εμπορείο ή Εμπορειό ή αλλιώς ο «Νημποριός» είναι το μεγαλύτερο χωριό της Σαντορίνης με 1773 κατοίκους (2001). Βρίσκεται στη νότια πλευρά του νησιού, 12 χιλιόμετρα από τα Φηρά, στους πρόποδες του βουνού Προφήτης Ηλίας.

Στο κέντρο του Εμπορείου υπάρχει ένας παραδοσιακός οικισμός, το Καστέλι. Όπως και άλλα «καστέλια» στο νησί, δεν πρόκειται ακριβώς για κάστρο, αλλά για μεσαιωνικό οικισμό του οποίου η αρχιτεκτονική και ανάπτυξη έδωσε ιδιαίτερη έμφαση στην αμυντική λειτουργία. Το Καστέλι του Εμπορείου πρέπει, ιστορικά, να υπήρξε το πιο σημαντικό δεδομένου ότι εδώ ήταν το εμπορικό κέντρο του νησιού.

Το καστέλι έχει πολλές ιδιαιτερότητες σε σχέση με άλλους μεσαιωνικούς οικισμούς στην Ελλάδα: Η βασική πρώτη ύλη είναι το κονίαμα από ηφαιστειακό χώμα που δίνει στις κατασκευές μια ασυνήθιστη μορφή με «χυτές» εξωτερικές επιφάνειες. Επιπλέον, ο οικισμός δεν είναι εγκαταλειμμένος έχοντας στο εσωτερικό του εκκλησίες και σπίτια πολλά από τα οποία έχουν αναστηλωθεί από τους ιδιοκτήτες με πολύ καλόγουστο τρόπο και κατοικούνται -αν και όχι όλο το χρόνο. Γενικά πρόκειται για ένα εντυπωσιακό αρχιτεκτονικό μνημείο που δεν υπέστη μεγάλες αλλαγές και καταστροφές και διατηρείται σε καλή κατάσταση.
Όλα αυτά τα στοιχεία σε συνδυασμό με τον αιγαιοπελαγίτικο χαρακτήρα κάνουν τα καστέλια της Σαντορίνης να είναι μοναδικά στο είδος τους «κάστρα» όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά σε όλο τον κόσμο.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Όπως όλα τα καστέλια της Σαντορίνης, ο Νημποριός είναι κατάλοιπο της ενετικής περιόδου. Άρχισε να δημιουργείται τον 15ο αιώνα, γύρω στο 1450.
Ανήκει στον τύπο του οχυρωμένου οικισμού που δημιουργήθηκε από έναν αρχικό πυρήνα γύρω από τον οποίο αναπτύχθηκε ο οχυρωματικός περίβολος. Τα εξωτερικά σπίτια σχημάτιζαν μια αδιάσπαστη σειρά, κάτι σαν τείχος. Ο εξωτερικός παράγοντας που υπαγόρευε την αναγκαιότητα δημιουργίας και ανάπτυξης των καστελιών ήταν βασικά ο κίνδυνος των πειρατών.
Χαρακτηριστικό στα καστέλια ήταν ότι τα σπίτια χτίζονταν σε σειρά, κολλητά το ένα στο άλλο, σε περιμετρική διάταξη, με παράθυρα και εισόδους από την εσωτερική μεριά του οικισμού. Αυτό προστάτευε τους κατοίκους από τις εχθρικές επιδρομές. Συνήθως σε κάθε καστέλι υπήρχε μία μοναδική είσοδος. Η είσοδος στο καστέλι του Εμπορείου υπάρχει μέχρι και σήμερα και οι ντόπιοι την αποκαλούν η Πόρτα.

Το εσωτερικό είναι ένας μικρός λαβύρινθος με σοκάκια, όπου χωράει μονάχα ένας άνθρωπος (μικρόσωμος), σκαλιά που ανεβαίνουν σχεδόν κάθετα, μικροσκοπικές πόρτες στη σειρά και ακόμα μικρότερα παράθυρα. Υπάρχουν καμάρες, υπέργειες γέφυρες ανάμεσα στα σπίτια, θόλοι –όλα δομημένα με την πλαστικότητα της ευκολοδούλευτης ηφαιστειακής τέφρας. Τα ακανόνιστα, χυτά σχήματα και τα γήινα απαλά χρώματα δημιουργούν μια απαράμιλλη σύνθεση.

Μέσα στον οικισμό υπάρχουν πολλές γραφικές εκκλησίες, από τις οποίες ξεχωρίζει η εκκλησία της Παλιάς Παναγιάς ή Παναγιά η Μεσανή, χτισμένη πιθανότατα τον 16ο αιώνα, με ένα από τα ομορφότερα καμπαναριά του νησιού.

Σε όλα τα καστέλια της Σαντορίνης, ακριβώς έξω από την είσοδο ή σε μικρή απόσταση από αυτή, υπήρχε ναός της Αγίας Θεοδοσίας.

Όπως συνέβη και στα άλλα Καστέλια του νησιού, μετά το τέλος της εποχής της πειρατείας, ο οικισμός επεκτάθηκε μεταγενέστερα έξω από τον οχυρωματικό περίβολο.

Σε μικρή απόσταση ΒΑ από το Καστέλι Εμπορείου -και ανεξάρτητα από αυτό- βρίσκεται και ο Πύργος του Γουλά, ένα οικοδόμημα με σαφέστερο αμυντικό ρόλο, για τον οποίο υπάρχει ξεχωριστή σελίδα στον Καστρολόγο.

Πηγές