Ερείπια πύργου στα χωράφια 500μ. βορειοανατολικά από το χωριό Τσιμάνδρια της Λήμνου. Ο πύργος βρίσκεται στην κορυφή ενός ομαλού και χαμηλού λόφου (υψόμετρο 40μ.) που ονομάζεται «Φιλόνικος» (φωτ.6).

Ιστορία

Η ιστορία του πύργου δεν είναι γνωστή. Οι μεγάλοι ογκόλιθοι που χρησιμοποιήθηκαν στην τοιχοποιία του δείχνουν ότι σίγουρα πρόκειται για αρχαία κατασκευή. Η εμφανής χρήση συνδετικού κονιάματος σημαίνει ότι ο αρχαίος πύργος υπέστη τροποποιήσεις και επαναχρησιμοποιήθηκε σε μεταγενέστερες εποχές.

Οπότε ο πύργος στον λόφο Φιλονίκου υπήρχε ήδη από την αρχαιότητα (ίσως από την Ελληνιστική η την Ρωμαϊκή περίοδο). Μπορεί να ήταν μέρος κάποιας μεγαλύτερης οχύρωσης ή μεμονωμένος, που σημαίνει ότι ήταν είτε φρυκτωρία είτε ο πύργος κάποιας αγροικίας.
Όσον αφορά τη χρήση του τους επόμενους αιώνες, το πιο πιθανό είναι να χρησιμοποιήθηκε ως μοναστηριακός πύργος, κάτι αντίστοιχο με τους πολυάριθμους πύργους της Χαλκιδικής, ο σκοπός των οποίων ήταν η προστασία & επιστασία των αγιορείτικων κτημάτων.

Για την περιοχή των Τσιμανδρίων είναι γνωστό πως υπήρχαν πολλά μοναστηριακά κτήματα και μετόχια. (Γενικά στη Λήμνο κατά την Υστεροβυζαντινή Περίοδο υπήρχαν μεγάλες περιουσίες από 10 διαφορετικά μοναστήρια, κυρίως του Αγίου Όρους, αλλά και της Μονής της Πάτμου.)

Επιπλέον, κοντά στη θέση που είναι σήμερα τα Τσιμάνδρια υπήρχε ένα χωριό με την ονομασία «Πτέρις» (και αργοτερα «Φτέρη») για το οποίο μαρτυρείται σε έγγραφο του 1285 ότι είχε μοναστήρι και κάστρο. Ο πύργος του Φιλονίκου ίσως να ήταν μέρος του μοναστηριού. Ή του κάστρου.

Για την ιστορία, η μονή της Φτέρης ήταν ανεξάρτητη (δεν ανήκε σε κάποιο άλλο μοναστήρι) και κατά την Ενετοκρατία (1207-1278) είχε εγκαταλειφθεί. Επαναλειτούργησε μετά το 1278 και από το 1326 υπήχθη στην Ι.Μ. Πάτμου. Επί Τουρκοκρατίας, άγνωστο πότε ακριβώς, εγκαταλείφθηκε.

Το τοπωνύμιο «Φιλόνεικος» αναφέρεται σε απογραφή της Ι.Μ. Μεγίστης Λαύρας του 1355. Δεν γνωρίζουμε αν αυτό είχε σχέση με τον πύργο ή με τον λόφο.

Ο Ιταλός αρχαιολόγος Doro Levi που επισκέφθηκε τον λόφο το 1923 παρατήρησε γύρω από τον πύργο πολλά θραύσματα και επιφανειακά ευρήματα από τη Ρωμαϊκή και Βυζαντινή περίοδο που τα θεώρησε απόδειξη της διαχρονικής χρήσης του μνημείου.

Ένα ενδιαφέρον στοιχείο είναι το άνοιγμα της πύλης της εισόδου (φωτο 1, 4) το οποίο σήμερα είναι σχεδόν στο επίπεδο εδάφους (πρόκειται για την αρχική, αρχαία πύλη με λεξευμένες πέτρες). Αυτό σημαίνει ότι ένα μεγάλο μέρος του πύργου είναι σήμερα παραχωμένο τουλάχιστον κατά 2 μέτρα.

Η κακή κατάσταση στην οποία βρίσκεται ο πύργος μάλλον οφείλεται στη συστηματική λιθολόγησή του για την κατασκευή νεώτερων κτισμάτων (κάτι πολύ σύνηθες σε εγκαταλελειμμένους πύργους σε ευπρόσιτα σημεία).

Πηγές