Ερείπια φράγκικου (μάλλον) πύργου σε λόφο νότια από την Αταλάντη με εξαιρετική θέα στη γύρω περιοχή, μέχρι τη θάλασσα.

Ιστορία

Δεν μας είναι γνωστός ούτε ο ακριβής χρόνος ούτε ο ιδρυτής του πύργου. Η ιστορία του πύργου είναι παρόμοια με τους περισσότερους της ευρύτερης περιοχής, Βοιωτίας, Φωκίδας, Αττικής και Φθιώτιδας: Σκοτεινή. Λόγω της παρόμοιας κατασκευής με τους υπόλοιπους πύργους, και με δεδομένο πως αφενός ο Βυζαντινός οικισμός είχε περιορισθεί γύρω από τον λόφο του παλαιόπυργου και αφετέρου υπήρξε έδρα Φραγκικής Βαρωνίας, θα υποθέσουμε πως είναι κατασκευή είτε Βυζαντινή , είτε Φράγκικη.

Το 565 μ.Χ. (στη διάρκεια των βυζαντινών χρόνων) αναφέρεται για πρώτη φορά η ονομασία Ταλάντι. Μεταξύ 7ου και 10ου αιώνα, οι πηγές είναι ελάχιστες. Τον 9ο αιώνα σημειώνονται επιδρομές Αράβων και τον 10ο επιδρομές Βουλγάρων υπό τον τσάρο Συμεών Α’.
Το 1204 αρχίζει η Φραγκοκρατία και ιδρύεται η Βαρωνία Αταλάντης από τον Φράγκο ηγεμόνα Βονιφάτιο τον Μομφερατικό, αποτελώντας τμήμα του Δουκάτου των Αθηνών και ένα από τα τέσσερα σημαντικότερα λιμάνια του, με έδρα το Ταλάντι (La Calandri).

Το 13ο αιώνα η Αταλάντη απαντάται με το λατινικό όνομα Talantum (Ταλάντουμ). Η διοίκηση της περιοχής οργανώθηκε κατά τα φεουδαρχικά πρότυπα μικρών πόλεων-κρατών της εποχής. Το 1311 το Δουκάτο των Αθηνών πέρασε στα χέρια των Καταλανών μισθοφόρων (Καταλανική Εταιρεία) μετά τη νικηφόρα μάχη του Αλμυρού, οι οποίοι προσέφεραν την ηγεμονία στο Στέμμα της Αραγωνίας. Το 1380, Ναβαραίοι πραγματοποίησαν επιδρομές εναντίον των Καταλανών της Αταλάντης.
Το 1385 όλη η Φθιώτιδα πέρασε στα χέρια των Σέρβων πλην της Αταλάντης. Η σλαβικής ετυμολόγησης ονομασία του βουνού της Αταλάντης ως Χλωμός φανερώνει σημαντική επίδραση των Σλάβων στον τόπο. Το 1388 η περιοχή της Λοκρίδας πέρασε στα χέρια των φλωρεντινής καταγωγής Ατσαγιόλι και τερματίστηκε η καταλανική κυριαρχία. Το 1393 ιδρύθηκε η Επισκοπή Ταλαντίου με έδρα το Ταλάντι (Αταλάντη). Το ίδιο έτος ξεκίνησαν οι επιδρομές των Οθωμανών.

Η κατάλυση του Δουκάτου των Αθηνών από τους Οθωμανούς το 1458 σήμαινε την έναρξη της Τουρκοκρατίας και για την Αταλάντη.

Το 1466 καταγράφεται ο ναχιγές Ταλάντας και από το 1470 η περιοχή υπάγεται στο Σαντζάκι του Ευρίπου (Τουρκικά: Εγριμπόζ ή Αγριμπόζ). Στην απογραφή του 1466 στην Αταλάντη ζούσαν 248 οικογένειες, 18 άγαμοι και 22 χήρες, όλοι τους αποκλειστικά Χριστιανοί. Σύμφωνα με την απογραφή του 1506 στην Αταλάντη υπήρχαν 449 οικίες Χριστιανών και 13 Οθωμανών. Το 1521 καταγράφηκαν στην Αταλάντη 435 χριστιανικά σπίτια και 30 οθωμανικά, ενώ οι συνολικοί φόροι που πλήρωναν οι κάτοικοι ανέρχονταν σε 33.541 άσπρα (αργυρό Οθωμανικό νόμισμα). Οι κάτοικοι της Αταλάντης δεν πλήρωναν χαράτσι, σπέντζα (έγγειος φόρος για καλλιεργητές γης) και άλλους χρηματικούς φόρους, ενώ παράλληλα τα παιδιά τους ήταν απαλλαγμένα από το παιδομάζωμα. Ως αντάλλαγμα, οι κάτοικοι της Αταλάντης όφειλαν να προστατεύουν τα θαλάσσια στενά και τα παράλια σε περίπτωση επίθεσης πειρατικών και εχθρικών πλοίων, διαθέτοντας 7 ένοπλους ιππείς. Τα προνόμια αυτά διατηρούσαν οι κάτοικοι της Αταλάντης έως και το 1571. Σύμφωνα με την απογραφή του ίδιου έτους στην Αταλάντη υπήρχαν 622 οικίες Χριστιανών και 77 Οθωμανών, γεγονός που την καθιστούσε το μεγαλύτερο οικισμό σε όλη τη Λοκρίδα, με πληθυσμό περίπου 3.000. Αυτό εξηγεί και την αναβάθμιση της Αταλάντης σε καζά, που περιελάμβανε τα γύρω χωριά κατά των επόμενο αιώνα. Κυριότερες ασχολίες των κατοίκων ήταν η γεωργία (δημητριακά, αμπελουργία), η καλλιέργεια λιναριού, κηπευτικών και βαμβακιού, όπως επίσης η μελισσοκομεία και η κτηνοτροφία.
Το 1688, κατά τη διάρκεια του Ενετοτουρκικού πολέμου, ο αρματολός Κούρμας και ο επίσκοπος Αμφίσσης Φιλόθεος κυρίευσαν πρόσκαιρα την Αταλάντη και εκδίωξαν την οθωμανική φρουρά. Την ίδια χρονιά ξέσπασε λοιμός στην Αταλάντη. Οι Οθωμανοί κατέλαβαν και πάλι την πόλη σε σύντομο χρονικό διάστημα. Αρκετές οικογένειες με το φόβο των αντιποίνων κατέφυγαν στην ενετοκρατούμενη Πελοπόννησο μεταξύ 1691 και 1697.

Λαμβάνοντας υπόψη αυτό το ιστορικό πλαίσιο και τον συσχετισμό με τους υπόλοιπους πύργους της Φθιώτιδας καθώς και τα μορφολογικά χαρακτηριστικά του πύργου, συμπεραίνουμε ότι μάλλον πρόκειται για κτίσμα της περιόδου της Φραγκοκρατίας. Η μεσαιωνική ιστορία της περιοχής δείχνει ότι πιθανότατα είναι καταλανικός, αλλά ελλείψει πιο συγκεκριμένων αποδείξεων, ας μείνουμε στον χαρακτηρισμό «φράγκικος» (που καλύπτει ευρύτερο χρονικό φάσμα).

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Ο Παλαιόπυργος Αταλάντης βρίσκεται στην κορυφή του ομώνυμου λόφου, νότια της Αταλάντης. Η κατάσταση του είναι πλέον ερειπιώδης. Ολόκληρη πλευρά τοίχου (στο μήκος της) σώζεται μονάχα η βορεινή, με 8,10 μέτρα μήκος, 2,70 μέτρα ύψος, 1,65 μέτρα πάχος, ενώ έχουν σωθεί ελάχιστες προεκτάσεις της ανατολικής (3,70 μέτρα μήκος) και δυτικής πλευράς.
Πλούσιο ασβεστοκονίαμα έχει προστεθεί για την συναρμολόγηση των τοπικών μαύρων αργολίθων με κεραμικά στοιχεία. Οι αργόλιθοι φαίνεται να έχουν υποστεί κάποιο πελέκημα (ημικατεργασμένοι).
Η τοιχοποιία του Παλιόπυργου είναι ανάλογη του άλλου πύργου στην Αταλάντη, στην οδό Νικοτσάρα, και παρουσιάζει η βάση του την ίδια βαθμιδωτή διαμόρφωση.

Πηγές