Κατάλοιπα κάστρου σε λόφο πάνω από τα Στενά του Παρακάλαμου (μικρά Στενά του ποταμού Καλαμά) και πάνω από τον επαρχιακό δρόμο για τα χωριά Κοκκινιά και Αετός.

Τοποθεσία & Στρατηγική Σημασία

Το κάστρο επιτηρούσε τα στενά του ποταμού Καλαμά σε μια εποχή που ο ποταμός ήταν βασική αρτηρία συγκοινωνίας από την ενδοχώρα της Θεσπρωτίας προς τη θάλασσα. Μάλιστα, ο Καλαμάς ήταν πλωτός για τα μεσαιωνικά πλοιάρια από τις εκβολές του, νότια της Σαγιάδας, μέχρι το σημείο αυτό ακριβώς, που προφανώς για το λόγο αυτό –επειδή εκεί ξεφορτώνανε τα πλοία– ονομάστηκε «σκάλα».

Το Όνομα του Κάστρου

Δεν γνωρίζουμε αν η ονομασία «Σκάλα Ζωριάνου» σχετίζεται με το κάστρο ή είναι απλά ένα τοπωνύμιο άσχετο από το κάστρο. Ούτε είναι ξεκάθαρο ποιος ήταν ο Ζωριάνος. Σύμφωνα με την επικρατέστερη εκδοχή, η ονομασία προέρχεται από τον Βυζαντινό στρατηγό Μιχαήλ Ζωριάνο ο οποίος ήταν αξιωματούχος του Δεσποτάτου της Ηπείρου επί ηγεμονίας του Δεσπότου Θωμά Α’ (1296-1318). Αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι ο Ζωριάνος έκτισε το κάστρο, αλλά ίσως να ήταν ο γαιοκτήμονας της περιοχής.

Σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή, το όνομα της τοποθεσίας οφείλεται σε έναν ληστή ονόματι Ζωριάνος που ενέδρευε στο σημείο που στένευε το ποτάμι για να ληστεύει τους ταξιδιώτες.

Δεν είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε την πραγματική προέλευση του ονόματος, αλλά πιο πιθανή φαίνεται η εκδοχή με τον ληστή Ζωριάνο. Η ιστορία με τον στρατηγό Ζωριάνο (που ήταν υπαρκτό πρόσωπο) δεν αποκλείεται να είναι αληθινή, αλλά είναι λίγο ύποπτη και ίσως πρόκειται για μεταγενέστερη προσπάθεια ωραιοποίησης της τοπικής ιστορίας (κάτι πολύ συνηθισμένο στην ονοματοδότηση κάστρων και οικισμών).

Ιστορία

Από την οχύρωση, αυτό που σώζεται σήμερα είναι ένας τοίχος από τον μεγάλο κεντρικό πύργο, που διατηρείται σε μεγάλο σχετικά ύψος. Αλλά δεν ήταν απλά ένας πύργος. Ήταν ένα κανονικό μικρό κάστρο με οχυρωματικό περίβολο, δεξαμενές και άλλα κτίσματα, ερείπια των οποίων είναι σε ένα βαθμό ακόμα ορατά. Δεν φαίνεται να υπήρχε εκεί κοντά κάποιος οικισμός, άρα ο σκοπός κατασκευής του κάστρου ήταν σίγουρα ο έλεγχος και η προστασία των στενών του Καλαμά.

Η χρονολογία κατασκευής του κάστρου δεν μας είναι γνωστή. Δεν αναφέρεται από ιστορικές πηγές. Γενικά πιστεύεται ότι είναι βενετσιάνικο, κάτι που είναι πολύ πιθανό. Οι Ενετοί όταν το 1386 είχαν αγοράσει την Κέρκυρα από το βασίλειο της Σικελίας, είχαν αποκτήσει και παραθαλάσσιες περιοχές στη Θεσπρωτία συμπεριλαμβανομένης της περιοχής των εκβολών του Καλαμά. Παρέμειναν στην περιοχή από το 1401 έως το 1479, και στο διάστημα αυτό έχτισαν λιμάνι και φρούρια στη Σαγιάδα. Δεν αποκλείεται τότε να έχτισαν και τον συγκεκριμένο πύργο που ενδεχομένως ήταν στο έσχατο προς τα ανατολικά σημείο της επικράτειάς τους, στα σύνορα με τους Τούρκους (που από το 1430 είχαν καταλάβει την υπόλοιπη Ήπειρο).

Πάντως δεν έχει βρεθεί αναφορά του κάστρου στα ενετικά κατάστιχα (οι Ενετοί διατηρούσαν σχολαστικά αρχεία σε όλα τα θέματα) ούτε σε κάποιον παλιό χάρτη, και αυτό είναι περίεργο και μας βάζει σε σκέψεις μήπως το κάστρο κτίστηκε πιο μετά, επί Τουρκοκρατίας.
Παρά τις επιφυλάξεις αυτές, το πιο πιθανό είναι το κάστρο να είναι όντως ενετικό. Εξάλλου, η κατασκευή του πύργου είναι παρόμοια με την κατασκευή άλλων ενετικών πύργων ανά την Ελλάδα (λ.χ. των πύργων της Εύβοιας).

Πηγές