Στους πρόποδες του κάστρου του Αγίου Δονάτου στα βορειοδυτικά της πόλης της Παραμυθιάς στη συνοικία Προνιάτικα βρίσκεται η «Κούλια», γνωστή και ως Κούλια των Μπονολάτων.

Η Κούλια είναι ένας πύργος – οχυρωματική κατοικία, από όπου μπορούσε ο εκάστοτε ιδιοκτήτης να ελέγχει ολόκληρο τον κάμπο της Παραμυθιάς και την γύρω περιοχή.

Ιστορία

Χρονολογείται στο β' μισό του 18ου με αρχές 19ου αιώνα. Ανήκει στον τύπο της οχυρής πυργόμορφης κατοικίας και συνδέεται μορφολογικά και αρχιτεκτονικά με οχυρές κατοικίες που συναντάμε στην Ήπειρο και την Αλβανία κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας. Αποτελεί ένα από τα καλύτερα σωζόμενα δείγματα οχυρωματικής κατοικίας στη βορειοδυτική Ελλάδα.

Πύργους- κατοικίες συναντάμε από την βυζαντινή εποχή μέχρι και τον 19ου αιώνα σε αρκετές περιοχές του ελλαδικού χώρου, όπως στη Θεσσαλία και την Πελοπόννησο, αλλά και σε πολλά μέρη της Βαλκανικής Χερσονήσου. Καθαρά αμυντικοί λόγοι επέβαλαν τη μορφή τους και χρησίμευαν για την ασφάλεια των αρχόντων και των γαιοκτημόνων.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Πρόκειται για πυργόσχημη κατασκευή, πενταόροφη, εξωτερικών διαστάσεων 7,80Χ7,67μ. Έχει τετράγωνη κάτοψη και το ύψος της φθάνει τα 26μ. Στεγάζεται με θόλο. που καλύπτεται με τετράρριχτη στέγη.

Οι τοιχοποιίες της ειναι δομημένες με ορθογωνισμένους ασβεστόλιθους και πωρόλιθους σε οριζόντια διάταξη, συνδεδεμένους με ισχυρό ασβεστοκονίαμα. Εσωτερικά οι τοίχοι είναι επιχρισμένοι. Ίχνη χρώματος υποδηλώνουν ενδεχόμενο γραπτό διάκοσμο. Η επικοινωνία των ορόφων γίνεται με ξύλινες κλίμακες. Το ισόγειο στεγάζεται με θόλο ενώ οι υπόλοιποι όροφοι διαχωρίζονται με ξύλινα πατώματα. Στο εσωτερικό του δεύτερου και του τρίτου ορόφου υπάρχουν εστίες (τζάκια), με οξυκόρυφες απολήξεις.

Τα ανοίγματα περιορίζονται στο ισόγειο και τον πρώτο όροφο σε τυφεκιοθυρίδες, ενώ στους τρεις επάνω ορόφους υπάρχουν παράθυρα, ορθογώνιου σχήματος, διαφόρων διαστάσεων. Στον τέταρτο όροφο και στις τέσσερις πλευρές του υπάρχουν καταχύστρες, τοποθετημένες στον άξονα των ανοιγμάτων, που ενισχύουν τον αμυντικό χαρακτήρα του μνημείου. Δύο καπνοδόχοι εξέχουν από τη στέγη. Η κύρια είσοδος βρίσκεται στη βόρεια πλευρά του δεύτερου ορόφου. Η πρόσβαση στο μνημείο γινόταν με ξύλινη ανασυρόμενη σκάλα. Μία δεύτερη είσοδος στο ισόγειο οδηγεί στον αύλειο χώρο του πύργου.

H Κούλια ήταν σε κακή κατάσταση παλαιότερα, με σοβαρές ζημιές στους τοίχους, χωρίς παράθυρα και χωρίς δάπεδα στους ορόφους. Μεταξύ των άλλων 2 αγριελιές φύτρωναν στη στέγη της! (φωτο 7).
Μια πρώτη προσπάθεια συντήρησης έγινε το 1978. Τότε το μνημείο πέρασε στο Δημόσιο.
Αρκετά αργότερα, το 2006-2008 έγιναν εκτεταμένες εργασίες ανακαίνισης (με χρηματοδότηση από το Γ’ ΚΠΣ) που έδωσαν στην Κούλια τη σημερινή της μορφή.

Πηγές