Το Κάστρο των Κυθήρων είναι το πιο χαρακτηριστικό μνημείο του νησιού. Είναι χτισμένο σε μεγάλη υπερυψωμένη έκταση στη Χώρα των Κυθήρων, με θέα προς νότο. Διατηρείται σε αρκετά καλή κατάσταση.

Το Όνομα του Κάστρου

Το κάστρο ονομαζόταν «Φορτέτσα» (Φρούριο στα Ιταλικά), όπως πολλά άλλα ενετικά κάστρα σε άλλα μέρη της Ελλάδας. Είχε και το προσωνύμιο «Μάτι της Κρήτης» εξαιτίας της στρατηγικής του θέσης που επέτρεπε την παρατήρηση της ναυσιπλοΐας σε τρία πελάγη ταυτόχρονα: Ιόνιο, Αιγαίο και Κρητικό.

Ιστορία

Το κάστρο χτίστηκε τον 13ο αιώνα από τους Ενετούς. Οι Ενετοί πήραν τα Κύθηρα μετά την άλωση του 1204, στη μοιρασιά των ελληνικών περιοχών από τους Λατίνους.

Ο πρώτος Ενετός άρχοντας του νησιού ήταν, από το 1207, ο Marco Venier (Μάρκος Βενιέρης). Η εξουσία των Βενιέρ εδραιώθηκε το 1238 όταν ο διάδοχος του Μάρκο, ο Βαρθολομαίος Βενιέρ παντρεύτηκε την κόρη τού Έλληνα ευγενούς Ευδαιμονογιάννη (με καταγωγή από τη Μονεμβασιά).
Το νησί παρέμεινε στα χέρια του οίκου Βενιέρ μέχρι το 1279, όταν κατελήφθη από τον ιππότη Λικάριο (που ήταν Λομβαρδός πολέμαρχος στην υπηρεσία του Βυζαντίου).
Το 1308 οι Βενιέρ επέστρεψαν και και επανέκτησαν τον έλεγχο του νησιού. Το 1310 ο αυτοκράτορας Ανδρόνικος Β’ έκανε ειρήνη με τους Ενετούς και αναγνώρισε και επίσημα τη δικαιοδοσία τους σε νησιά του Νοτίου Αιγαίου συμπεριλαμβανομένων των Κυθήρων. Οι Βενιέρ παρέμειναν οι άρχοντες του νησιού αλλά από το 1325 υπήρχε και στρατιωτικός διοικητής διορισμένος από τη Βενετία με τον τίτλο του Καστελλάνου.
Κάποια στιγμή από τις αρχές του 16ου αιώνα η διοίκηση των Κυθήρων αναβαθμίστηκε και την ανέλαβε Προβλεπτής (Provveditore) που υπαγόταν στη διοίκηση Κρήτης. Μετά την ολοκλήρωση της κατάκτησης της Κρήτης από τους Οθωμανούς, το 1669, ο Προβλεπτής Κυθήρων υπαγόταν στην Κέρκυρα.

Παρά την ύπαρξη των Προβλεπτών, ένα μεγάλο μέρος της εξουσίας παρέμενε στα χέρια των Βενιέρ (κάποιοι από τους οποίους υπήρξαν κατά καιρούς και Προβλεπτές). Η εξουσία αυτή φαίνεται πως υπήρξε ιδιαίτερα καταπιεστική για τον τοπικό πληθυσμό καθώς σημειώθηκαν επανειλημμένα ταραχές εναντίον της άρχουσας τάξης του νησιού. Το 1530 η Γερουσία της Βενετίας απογύμνωσε τους Βενιέρ από όλες τις εξουσίες τους και η διοίκηση των Κυθήρων πέρασε απευθείας στη Βενετία.
Το νησί παρέμεινε υπό ενετικό έλεγχο μέχρι την κατάλυση της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας της Βενετίας το 1797 (με ένα μικρό διάλειμμα οθωμανικής κατάληψης το 1715-1718). Στη συνέχεια πέρασε υπό τον έλεγχο των Γάλλων, μετά Ρώσων και Τούρκων, μετά πάλι των Γάλλων και εν τέλει, το 1809, των Άγγλων.

Η σημερινή μορφή του κάστρου είναι κατασκευή των αρχών του 16ου αιώνα. Συγκεκριμένα, το κάστρο ανασκευάστηκε το 1503 (πάλι από τους Ενετούς) και τότε χτίστηκε το μεγαλύτερο τμήμα και η πρόσοψη του κάστρου.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Τόσο μέσα όσο και γύρω από το κάστρο υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός ναών πολλοί από τους οποίους χρονολογούνται ήδη από τον 15ο αιώνα.
Στο εσωτερικό του δεσπόζει ο ναός της Παναγίας της Μυρτιδιώτισσας που θεωρείται η προστάτιδα του νησιού. Ο ναός αυτός ήταν καθολικός μέχρι το 1806. Πιο δίπλα βρίσκεται και το Παλάτι των Προβλεπτών στο οποίο σήμερα στεγάζεται το Ιστορικό Αρχείο Κυθήρων που περιέχει έγγραφα από το 1560.

Το Κάστρο στην Τέχνη και στο Λόγο

Από το ποίημα "Un Voyage à Cythère" (Ταξίδι στα Κύθηρα) του Μπωντλαίρ:

Quelle est cette île triste et noire? — C'est Cythère,
Nous dit-on, un pays fameux dans les chansons
Eldorado banal de tous les vieux garçons.
Regardez, après tout, c'est une pauvre terre.

Πηγές