Πύργος-παρατηρητήριο σε χαμηλό ύψωμα στην παραλία του χωριού Κυψέλη -πρώην Μπελούσι- στην περιοχή που βρίσκεται και το εκκλησάκι του Αγίου Χαραλάμπη.

Βρίσκεται κοντά σε μια παρόμοια οχυρωματική κατασκευή, τη βαρδιόλα στο Τσιλιβί.

Πριν από λίγα χρόνια, ο τότε Δήμος Αρκαδίων είχε προχωρήσει στην ανάπλαση και ανάδειξη της Βαρδιόλας, με τον προϋπολογισμό του εν λόγω έργου να ανέρχεται σε 145.200 ευρώ.

Ιστορία

Η βαρδιόλα είναι ένα μεταλλαγμένο είδος βίγλας που χρησιμοποιήθηκε από τους Ενετούς στα Επτάνησα.

Οι περισσότερες σωζόμενες βίγλες στην Ελλάδα -αλλά όχι όλες- είναι μικροί πύργοι σε δεσπόζουσα θέση με μεγάλο οπτικό πεδίο. Το ύψος τους ήταν συνήθως πάνω από 8 μέτρα και ο ρόλος τους ήταν βέβαια αμυντικός, αλλά πρωτίστως χρησίμευαν σαν παρατηρητήρια για την έγκαιρη ειδοποίηση σε περιπτώσεις εισβολής. Υπό κανονικές συνθήκες, ο αριθμός των πολεμιστών που επάνδρωναν τη βίγλα δεν ήταν πάνω από δύο.

Η συντριπτική πλειοψηφία των βιγλών είναι παράκτιες και χρησιμοποιήθηκαν για την προστασία από τους πειρατές.

Οι βαρδιόλες είναι βίγλες που έχτισαν οι Ενετοί στα Επτάνησα από το τέλος του 16ου έως και τον 18ο αιώνα. Είχαν παρόμοιο ρόλο με τις μεσαιωνικές βίγλες, αλλά με πολύ μικρότερο μέγεθος και ύψος. Η κάτοψή τους ήταν συνήθως τετράγωνη ή πολυγωνική και είχαν πυραμοειδή ή θολωτή στέγη. Οι τοίχοι τους ήταν πιο χοντροί και έφεραν επίχρισμα. Γενικά, η κατασκευή τους ήταν στιβαρή και ανθεκτική για να αντιμετωπιστεί η ισχύς των πυροβόλων όπλων.

Αντίθετα με τις βίγλες, ο χαρακτηρισμός «πύργος» για τις βαρδιόλες είναι υπερβολικός. Πρόκειται απλώς για σκοπιές και οχυρωμένα φυλάκια. Οι βαρδιόλες δεν ήταν πάντα σε περίοπτη θέση, αλλά το δίκτυό τους ήταν πυκνό και υπήρχε μεταξύ τους αλληλοκάλυψη και οπτική επαφή.

Η ονομασία τους προέρχεται μάλλον από το guardia που σημαίνει σκοπιά και ειδικότερα, από παραφθορά της βενετσιάνικης λέξης guardiola (γκουαρντιόλα) που ήταν η ονομασία των φυλακίων των ενετικών κάστρων. Επίσης «βαρδιόλα» ονόμαζαν οι ναυτικοί τη σκοπιά στην κορυφή του καταρτιού των ιστιοφόρων πλοίων (άλλως, «κορακοφωλιά»).

Σήμερα διασώζονται κάποιες Βαρδιόλες στην Κεφαλλονιά, στη Ζάκυνθο και στα Κύθηρα. Μερικές από αυτές περιλαμβάνονται ήδη στον Καστρολόγο. Σίγουρα υπάρχουν πολλές άλλες. Δεν γνωρίζουμε (στον Καστρολόγο) αν υπάρχουν βίγλες και οχυρά με το χαρακτηρισμό «Βαρδιόλα» σε άλλο μέρος της Ελλάδος εκτός από τα Επτάνησα (αλλά υπάρχει τοπωνύμιο «Βαρδιόλα» στη Σκόπελο).

Ειδικά για τη Ζάκυνθο, βαρδιόλες σώζονται στην Κυψέλη, στο Τραγάκι στο Μικρό Νησί, στο Ακρωτήρι, στο Αργάσι και στον Άγιο Νικόλαο. Οι περισσότερες μοιάζουν με τις βαρδιόλες στην Κεφαλλονιά, αλλά είναι αρκετά νεώτερες. Οι περισσότερες βαρδιόλες στη Ζάκυνθο κατασκευάστηκαν όταν Προβλεπτής (Proveditore) στο νησί ήταν ο Claudio Gherardini, για τον οποίο ξέρουμε ότι υπηρέτησε σε αυτήν τη θέση την περίοδο 1768-1770.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Κάθε πλευρά της έχει μήκος 4 μέτρα και σε κάθε μία από αυτή σώζονται δύο παράθυρα-τυφεκιοθυρίδες, εκτός από τη δυτική που έχει και πόρτα.

Το σχήμα της είναι θολωτό με ύψος τα 1,60 μέτρα και άνοιγμα 0,70 μέτρα. Για να εισέλθει κανείς θα πρέπει να ανέβει 4 σκαλοπάτια 1 μέτρου τα οποία υπάρχουν ακόμη και σήμερα αλλά φθαρμένα.

Τα υλικά κατασκευής της είναι οι θαλασσινές πέτρες. Απέχει 50 μέτρα από τη θάλασσα και βρίσκεται σε υψόμετρο περί τα 20 μέτρα. Το έδαφος στο σημείο αυτό έχει κλίση με αποτέλεσμα η ανατολική της πλευρά να φτάνει σε ύψος τα 3,40 μέτρα και η δυτική μόνο τα 2,90 μέτρα.

Στο κάτω μέρος του οικοσήμου της βαρδιόλας υπάρχει η χρονολογία 176(;) με κατεστραμμένο το τέταρτο ψηφίο.

Κατά πάσα πιθανότητα το τελευταίο ψηφίο είναι 0 δεδομένου ότι οι περισσότερες βαρδιόλες χτίστηκαν όταν Προβλεπτής Ζακύνθου ήταν ο Claudio Gherardini για τον οποίο ξέρουμε ότι υπηρέτησε σε αυτήν τη θέση την περίοδο 1768-1770.

Πηγές