Απομεινάρια Βυζαντινού κάστρου σε χαμηλό παραθαλάσσιο ύψωμα στα νοτιοδυτικά της πόλης του Πυθαγορείου στη Σάμο, δίπλα στο λιμάνι.

Ιστορία

Ο χώρος ήταν σε χρήση ήδη από την Ύστερη Νεολιθική εποχή (τέλη 4ης χιλιετίας π.Χ.). Κατά την αρχαϊκή εποχή ο λόφος περικλειόταν στις ισχυρές οχυρώσεις που προστάτευαν το λιμάνι του Πυθαγορείου, πιστεύεται μάλιστα ότι εδώ βρισκόταν το ανάκτορο του τυράννου της Σάμου, Πολυκράτη (6ος αι. π.Χ.). Οικοδομικά κατάλοιπα κτιρίων της ελληνιστικής και ρωμαϊκής εποχής βεβαιώνουν τη χρήση του λόφου και κατά τη διάρκεια των επόμενων αιώνων.

Τον 5ο αι. μ.Χ., εποχή επικράτησης του χριστιανισμού στη Σάμο, χτίστηκαν στην ανατολική πλευρά του λόφου τρεις παλαιοχριστιανικές βασιλικές, μία εκ των οποίων θεωρείται -λόγω του μεγάλου μεγέθους και της κεντρικής της θέσης- επισκοπική έδρα του νησιού την εποχή εκείνη

Κατά τη διάρκεια του 7ου αι. μ.Χ., όταν η βυζαντινή αυτοκρατορία απειλήθηκε σοβαρά από την παρουσία των Αράβων στις θάλασσες, ο πληθυσμός του Πυθαγορείου αναζήτησε ασφάλεια στο Ευπαλίνειο Όρυγμα από όπου επέστρεψε μετά την οριστική καταστροφή του αραβικού στόλου από το βυζαντινό το 678 μ.Χ. Η ζωή των κατοίκων οργανώθηκε αυτή τη φορά στις πλαγιές του λόφου, ο οποίος οχυρώθηκε με την κατασκευή του κάστρου, πιθανότατα στα τέλη του 7ου αι. μ.Χ.

Το κάστρο ήταν τετράγωνο στην κάτοψη, ενισχυμένο με κυκλικούς και τετράγωνους πύργους και πύλη στην ανατολική πλευρά. Παρά τις επεμβάσεις και επισκευές που πραγματοποιήθηκαν σε αυτό από τους βυζαντινούς μέχρι τον 11ο αιώνα, η αρχική μορφή του δεν διαφοροποιήθηκε σημαντικά. Κατά τη διάρκεια της μέσης και ύστερης βυζαντινής εποχής το νησί αποτέλεσε μήλον της έριδος μεταξύ των Βυζαντινών και διαφόρων εχθρικών δυνάμεων, το κάστρο ωστόσο πρέπει να ήταν σε λειτουργία ακόμα κατά τον 13ο αι., ενώ στα μέσα του 14ου αι. ενισχύθηκε από τους Γενουάτες Giustiniani που κυριάρχησαν στο νησί.

Το κάστρο ερημώθηκε το 1475, όταν η Σάμος υποτάχθηκε στους Οθωμανούς, οπότε το μεγαλύτερο τμήμα του πληθυσμού μετακινήθηκε μαζικά στη Χίο και στη Μικρά Ασία.

Η νεώτερη ιστορία του κάστρου του Πυθαγορείου είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το Λογοθέτη Λυκούργο, αρχηγό της φιλελεύθερης παράταξης των «Καρμανιόλων», μέλος της Φιλικής Εταιρείας και ηγετική φυσιογνωμία της ελληνικής επανάστασης. Αυτός ανέλαβε να οχυρώσει ξανά το λόφο του Κάστρου, προσπάθεια που ξεκίνησε το 1824 και ολοκληρώθηκε το 1827 με τη συνδρομή όλων των Σαμίων. Ένας από τους προϋπάρχοντες πύργους της βυζαντινής οχύρωσης επισκευάστηκε και χρησιμοποιήθηκε ως διοικητήριο και κατοικία του ιδίου και της οικογένειάς του. Πρόκειται για τον Πύργο του Λυκούργου που παρουσιάζεται σε ξεχωριστή σελίδα στον Καστρολόγο.

Πηγές