Ένας πύργος–φυλάκιο, με ζωγραφισμένη στη μία του πλευρά την ελληνική σημαία, στα βραχώδη υψώματα ανατολικά της Καβάλας στο ύψος της Άσπρης Άμμου και πάνω από την Εγνατία οδό, στο 477ο χλμ.
Δεν γνωρίζουμε κάτι συγκεκριμένο για την ιστορία του.

Το Όνομα του Κάστρου

Στον Καστρολόγο, ονομάζουμε αυτό το μνημείο «Πύργο Παλιάς Πύλης», επειδή «Παλιά Πύλη» είναι η ονομασία της τοποθεσίας του πύργου, σύμφωνα με τους επίσημους χάρτες της ΓΥΣ. Σε διάφορες περιγραφές για το μέρος χρησιμοποιείται περισσότερο η παλιά τούρκικη ονομασία Εσκή Καπί που σημαίνει το ίδιο πράγμα: Παλιά Πύλη.
Στις ελάχιστες αναφορές που κυκλοφορούν στο διαδίκτυο για τον πύργο χρησιμοποιούνται περιφραστικές και αμήχανες διατυπώσεις όπως ο Πύργος που φαίνεται από την Εγνατία, ή ο πύργος πάνω από την Άσπρη Άμμο ή ο πύργος στα υψώματα του Χαλκερού.
Ελλείψει κάποιας άλλης πιο διαδεδομένης και εύχρηστης ονομασίας, και για να αποφύγουμε τη χρήση τουρκικού τοπωνυμίου, προτείνουμε τον αδόκιμο αλλά ακριβή όρο Πύργος Παλιάς Πύλης.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Οι διαστάσεις του πύργου είναι 9,0μ.✖10,5μ.
Εσωτερικά είναι διαρρυθμισμένος σε μακρόστενα διαμερίσματα που καλύπτονται με σκαφοειδείς θόλους και πλακοειδείς λίθους. Κάθε μία από τις πλευρές του είχαν δύο στενά παράθυρα εκτός από την βορειοανατολική πλευρά όπου είναι η είσοδος.

Όλα δείχνουν ότι πρόκειται για στρατιωτικό φυλάκιο με σκοπό την εποπτεία του δρόμου που οδηγούσε από ανατολικά προς Καβάλα, που πάνω-κάτω ακολουθούσε την πορεία της σημερινής Εθνικής Οδού. Παράλληλα, ήλεγχε και τα περάσματα πάνω στα υψώματα που παρέκαμπταν την κύρια οδό.

Σε μια λιθογραφία του 1860 της Mary Adelaide Walker (έκδοση 1864) απεικονίζεται από τα δυτικά η Καβάλα με το φρούριο, και στο βάθος, πάνω από τις καμάρες φαίνεται ένας μεγάλος πύργος που δεν μπορεί να είναι άλλος από τον συγκεκριμένο πύργο της Παλιάς Πύλης. Αυτό σημαίνει ότι το αρχικό ύψος του πύργου ήταν πολύ μεγαλύτερο, αλλά θα πρέπει να λάβουμε υπόψη ότι αυτές οι παλιές γκραβούρες συχνά υπερέβαλλαν σε κάποιες λεπτομέρειες.

WALKER, Mary Adelaide. Through Macedonia to the Albanian Lakes, London, Chapman and Hall, 1864

Στο ίδιο ύψωμα, πολύ κοντά στον πύργο, σε απόσταση 80 μέτρων, υπάρχει μια άλλη οχυρωματική κατασκευή, το Διατείχισμα Ακοντίσματος, η οποία είναι πολύ παλιότερη. Δεν είναι ξεκάθαρο αν υπήρχε λειτουργική σχέση ανάμεσα στις δύο οχυρώσεις. Μάλλον όχι. Το διατείχισμα είναι πολύ παλιότερο και μάλλον είχε σταματήσει να χρησιμοποιείται όταν κτίστηκε ο πύργος. Η ονομασία Παλιά Πύλη προέρχεται προφανώς από την πύλη αυτού του τείχους.

Από την τεχνοτροπία κατασκευής συμπεραίνουμε ότι ο πύργος δεν ήταν Βυζαντινός αλλά πολύ νεώτερος. Ο καθηγητής Κ.Τσουρής (ΑΔ 53, 1998) τον χρονολογεί στον 15ο ή 16ο αιώνα.

Εκεί γύρω υπάρχουν και άλλες οχυρώσεις. Πάνω στα βουνά του Χαλκερού, ανατολικά από τον πύργο υπάρχουν κατάλοιπα από 3 ισχυρά οχυρά, σε αποστάσεις που κυμαίνονται από 500 έως 1500 μέτρα από τον πύργο. Όλα είναι οχυρά από το 1914.
Ήταν μια ρευστή εποχή μετά τους βαλκανικούς πολέμους όταν τα σύνορα με τη Βουλγαρία και την Τουρκία δεν είχαν οριστικοποιηθεί. Ο Ελληνικός Στρατός έκτισε αυτά τα 3 οχυρά στη θέση Εσκή Καπί, καθώς και άλλα παρόμοια γύρω γύρω από την Καβάλα, για να προστατέψει την Καβάλα από το πολύ πιθανό -τότε- ενδεχόμενο Βουλγαρικής επίθεσης για κατάληψη της πόλης.
Τα οχυρά αυτά είχαν πολυγωνική κάτοψη, χαμηλό ύψος και πύργους στις γωνίες με πλατφόρμες για τοποθέτηση κανονιών.
Ένα δείγμα από τα ερείπια αυτών των οχυρών (φωτογραφία Andreas Wolff).

Πηγές