Ένα διατείχισμα στο ύψωμα Παλιά Πύλη (πιο γνωστό με την παλιότερη ονομασία “Εσκί Καπί”) ανατολικά της Καβάλας και δυτικά του χωριού Χαλκερό, πάνω από την Εγνατία οδό.
Ο όρος «διατείχισμα» χρησιμοποιείται γενικά για οχύρωση που δεν είναι περίκλειστη, δεν περιφράσσει ένα σημείο αλλά αποτελείται από ένα διαχωριστικό τείχος που φράσσει ένα άνοιγμα μεταξύ δύο φυσικών εμποδίων. Είναι κάτι σαν φρούριο με μία πλευρά. Συνήθως τα διατειχίσματα προστατεύουν ένα επίπεδο πέρασμα ανάμεσα σε δυο βουνά ή σε δυο θάλασσες.

Τοποθεσία & Στρατηγική Σημασία

Κάτω από το ύψωμα της Παλιάς Πύλης περνάει η σύγχρονη Εγνατία οδός. Η αρχαία Via Egnatia πιθανόν να ακολουθούσε την ίδια διαδρομή, που είναι πιο βατή αλλά έχει στροφές και περνάει από μικρή κλεισούρα, στοιχεία που ήταν αποφευκτέα στη χάραξη της Εγνατίας. Γι’ αυτό δεν αποκλείεται η Εγνατία να περνούσε από πιο πάνω, από το ύψωμα της Παλιάς Πύλης κάθετα από το διατείχισμα. Σε κάθε περίπτωση, το διατείχισμα πρέπει να είχε σχέση με τον πανάρχαιο αυτό οδικό άξονα που ένωνε την Ανατολή με τη Δύση.

Άρα υπάρχουν δύο εκδοχές για το λόγο κατασκευής του διατειχίσματος:
1) Η φύλαξη μιας πύλης επί της Εγνατίας. Το αδύνατο σημείο αυτής της εκδοχής είναι ότι το τείχος δεν σφραγίζει εντελώς το πέρασμα αφήνοντας χώρο εκτός τείχους όπου η διάβαση είναι απλά πιο δύσκολη, άρα η ύπαρξη πύλης είναι λίγο περιττή. Επιπλέον η ύπαρξη κάθετου τείχους επί της Εγνατίας ήταν κάτι εντελώς ασυνήθιστο.
2) Η προστασία της Εγνατίας από υπερυψωμένο σημείο. Το αδύνατο σημείο αυτής της εκδοχής είναι ότι το διατείχισμα δεν έχει άμεση οπτική επαφή με την Εγνατία.

Πιστεύουμε πως η πιο πιθανή εκδοχή είναι η δεύτερη: η Εγνατία περνούσε κάτω από το λόφο και το διατείχισμα παρείχε αμυντική προστασία η οποία όμως δεν ήταν άμεση. Ο ρόλος του πρέπει να ήταν να παρεμποδίζει την προσέγγιση στην άκρη του λόφου, από όπου θα μπορούσε μια ομάδα ληστών ή επιδρομέων να στήσει ενέδρα από απρόσβλητη θέση στους διερχόμενους από την Εγνατία (που συχνά ήταν στρατιωτικές δυνάμεις).

Το Όνομα του Κάστρου

Το μνημείο έχει καταγραφεί ως «Διατείχισμα Ακοντίσματος» επειδή είναι κοντά στο Ακόντισμα, που ήταν αρχαίο πόλισμα και κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο ήταν σταθμός επί της Εγνατίας οδού, 9 μίλια ανατολικά της Νεαπόλεως (της σημερινής Καβάλας). Ήταν κατά κάποιο τρόπο ορόσημο, γιατί ήταν ο τελευταίος σταθμός της Εγνατίας στη Μακεδονία πηγαίνοντας ανατολικά.
Το Ακόντισμα έχει ταυτισθεί (χωρίς να είναι απολύτως βέβαιο) με θέση ΒΑ της Ν.Καρβάλης που στον Καστρολόγο παρουσιάζεται ως Κάστρο Ακοντίσματος.
Πάντως το προκείμενο διατείχισμα απέχει από το Ακόντισμα κάπου 7 χλμ. σε ευθεία γραμμή.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Πρόκειται για μια επιμήκη, ευθύγραμμη οχύρωση αποτελούμενη από δύο παράλληλα τείχη πάχους 0,75μ. έως 0,80μ. το καθένα, που προστατεύουν έναν εσωτερικό διάδρομο πλάτους 1,0μ. έως 1,5μ.

Το μήκος του διατειχίσματος είναι 250 μέτρα περίπου. Σώζεται σε ύψος που κυμαίνεται από 0,5μ. έως 3,5μ.

Στο βόρειο άκρο του τείχους σώζεται η βάση τετράπλευρου πύργου, και είναι πολύ πιθανό αντίστοιχος πύργος να υπήρχε και στο νότιο άκρο του. Οι δύο πύργοι στα άκρα επέτρεπαν την καλύτερη επιτήρηση της περιοχής, παρείχαν πρόσθετη προστασία στο διατείχισμα και στέγη στη φρουρά. Δεν υπάρχουν πάντως ίχνη του νότιου πύργου.
Δεν διακρίνονται επίσης κατάλοιπα κάποιας πύλης που λογικά θα ήταν κάπου στη μέση. Αντίθετα, στη μέση περίπου υπάρχουν πέτρινα σκαλοπάτια που ανεβαίνουν στο τείχος και από τις δύο πλευρές (!)

Το διατείχισμα Ακοντίσματος αφήνει χώρο για να το προσπεράσει κανείς από τη βόρεια ή τη νότια πλευρά με την έννοια ότι η παράκαμψη είναι μεν δύσβατη, αλλά όχι αδύνατη. Έτσι η παρουσία του τείχους φαίνεται λίγο ξεκάρφωτη και περιττή. Εκτός αν το αρχικό του μήκος ήταν πολύ μεγαλύτερο. Αλλά δεν υπάρχουν σημάδια για προέκταση του τείχους πέρα από τις διαστάσεις που είναι σήμερα ορατές.

Γενικά το διατείχισμα είναι κατασκευασμένο με μια οχυρωματική λογική που μας διαφεύγει (τουλάχιστον εμάς, στον Καστρολόγο). Πέρα από το γεγονός ότι καλύπτει ατελώς το πέρασμα, είναι γενικά ευάλωτο, έχει λεπτό τείχος, ενώ δεν είναι σαφές τι ρόλο παίζει ο ενδιάμεσος διάδρομος, ο οποίος δεν προσδίδει αντοχή και είναι εύκολο να τον πηδήξει κανείς. Η άποψη ότι υπάρχει για να κυκλοφορούν ασφαλώς και καλυπτόμενοι οι φρουροί δεν έχει μεγάλο νόημα. Και γιατί –για όνομα του Θεού– υπήρχαν σκαλοπάτια;
Επίσης δεν είναι σαφές πώς θα μπορούσε να οργανωθεί η άμυνα σε αυτή την οχύρωση. Υπήρχε άραγε παραπέτο με επάλξεις στην κορυφή; Μάλλον υπήρχε και μάλλον ήταν ξύλινο στηριζόμενο στους δύο τοίχους, κάτι που δεν φαίνεται πολύ έξυπνη λύση.

Όσον αφορά τη χρονολόγηση της οχύρωσης, ο καθηγητής Κ.Τσουρής (ΑΔ 53, 1998) θεωρεί –με πολλές επιφυλάξεις– ότι η πιθανότερη χρονολογία κατασκευής είναι ο 4ος ή ο 5ος αιώνας, μια εποχή που οι εισβολές από βαρβαρικά φύλα είχαν εξελιχθεί σε πολύ σοβαρό πρόβλημα.

Πολύ κοντά στο διατείχισμα, στο ίδιο πλάτωμα, 80μ. προς τα δυτικά υπάρχει ένας νεώτερος ΄Οθωμανικός πύργος.

Επίσης πρέπει να σημειώσουμε ότι σχετικά κοντά, 5χλμ. δυτικότερα, υπήρχε και ένα άλλο διατείχισμα το Τείχισμα Χριστουπόλεως, μια κατασκευή των αρχών του 14ου αιώνα,με παρόμοια σκοπιμότητα: τον έλεγχο της κίνησης στον οδικό άξονα Ανατολής - Δύσης. Τα δύο αυτά γειτονικά διατειχίσματα, Ακοντίσματος και Χριστουπόλεως, είναι τα μόνα εξ όσων γνωρίζουμε τείχη επί της Εγνατίας οδού. Και είχαν ακόμα ένα κοινό στοιχείο παρόλο που απείχαν πολύ χρονικά: Τον ενδιάμεσο διάδρομο ανάμεσα σε δύο παράλληλα τείχη.

Πηγές