Ένα ιδιόμορφο μεσαιωνικό κάστρο άγνωστης προέλευσης και αβέβαιης χρονολόγησης σε βραχώδες ύψωμα της βορειοδυτικής ακτής της Ικαρίας.

Τοποθεσία & Στρατηγική Σημασία

Το Παλαιόκαστρο βρίσκεται σε εξέχουσα θέση στο βόρειο μέρος της Ικαρίας, κατοπτεύει σχεδόν το σύνολο της βόρειας ακτής του νησιού (από το Κιόνιο στα ανατολικά έως τον Αρμενιστή στα δυτικά) και διατηρεί οπτική επαφή τόσο με το Καψαληνό Κάστρο στον Αθέρα, όσο και με το Κάστρο του Κοσκινά στη Μεσαριά. Επιπλέον, το Παλαιόκαστρο βρίσκεται σε άμεση γειτνίαση με το μονοπάτι που συνδέει τη βορειοανατολική Ικαρία με τα χωριά της κεντρικής βόρειας πλευράς και τη Μεσαριά.

Ιστορία

Σε βυζαντινές ιστορικές πηγές δεν βρίσκεται καμία αναφορά για τις οχυρωμένες θέσεις στην Ικαρία. Η πρώτη γραπτή μαρτυρία προέρχεται από τον Ιταλό καλόγερο-γεωγράφο Cristoforo Buondelmonti, ο οποίος γράφει στο Liber insularum Archipelagi (Βιβλίο περί των νήσων του Αρχιπελάγους) περί το 1420 σχετικά με την Ικαρία, ότι «στην κορυφή της υπάρχουν δύο οχυρές πολίχνες [oppida]», περιγράφοντας προφανώς το Παλαιόκαστρο και ένα άλλο κάστρο (είτε του Κοσκινά, είτε το Καψαληνό κάστρο).

Επίσης, υπάρχει η μαρτυρία του Τούρκου ναυάρχου Πιρί Ρεΐς, ο οποίος γράφει μεταξύ των ετών 1521 και 1526 σχετικά με την Ικαρία (Kerye) ότι: «Στα δυτικά υπάρχει ένα κάστρο που βλέπει βορειοδυτικά. Είναι γερή κατασκευή. Αυτό ανήκει σήμερα στους Μπέηδες της Χίου». Πιθανότατα αναφέρεται στο Παλαιόκαστρο (παρά την γενική και ανακριβή τοποθέτησή του «στα δυτικά»).

Σύμφωνα με τις πενιχρές ιστορικές πληροφορίες για την μεσαιωνική Ικαρία, το νησί κυριαρχείτο από τα τέλη του 12ου αιώνα (1191) από τον βενετικό οίκο των Bejatiano ή Bevazzano, οι οποίοι φαίνεται να είχαν λάβει προηγουμένως ρητή εντολή από τον βυζαντινό αυτοκράτορα να μεριμνήσουν για την στρατιωτική άμυνα και ενδεχομένως την οχύρωση του νησιού.

Η κυριαρχία τους συνεχίστηκε τουλάχιστον έως τα μέσα του 13ου αιώνα (1247), αν και δεν αποκλείεται το ενδεχόμενο συνεχιζόμενης παρουσίας τους στο νησί υπό βυζαντινή ή άλλη επικυριαρχία μέχρι τις αρχές ή, ακόμα, και τα μέσα του 14ου αιώνα, όταν η Ικαρία περνάει στον έλεγχο του γενουάτικου οίκου των Arangio (1363),οι οποίοι κυριαρχούν εκεί έως το τέλος του 15ου αιώνα (1481/84), διατηρώντας όμως τον τίτλο εξουσίας τους και μετά την αποχώρηση και μόνιμη εγκατάστασή τους στη γειτονική Χίο.

Το πιο πιθανό είναι το Παλαιόκαστρο να ιδρύθηκε και να οχυρώθηκε μέσα σε αυτήν την περίοδο τριών αιώνων Ενετικής/Γενοβέζικης κυριαρχίας.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Περίμετρος εξωτερικού τείχους: 552μ. Εμβαδόν: 12.460,5 τ.μ.

Το πάχος του τείχους κυμαίνεται από 1,50-2,00μ. Στη βορειοδυτική, από 1,10-1,40μ. Στην ανατολική και από 0,50-0,90μ. Στη νότια πλευρά (όπου το υπέδαφος είναι βραχώδες και πολύ απότομο).

Το σημερινό ύψος του τείχους κυμαίνεται από 1,30- 3,30μ. Στη βορειοδυτική, από 1,00-1,50μ. Στην ανατολική, και από 0,50-1,10μ. Στη νότια πλευρά.

Το κάστρο διαθέτει συνολικά τέσσερις πύλες, μία στην νοτιοανατολική άκρη, η οποία επικοινωνεί με το μονοπάτι και λειτουργεί σήμερα ως κεντρική είσοδος, και άλλες τρεις στη βορειοδυτική πλευρά, η μία με προπύργιο σημερινού ύψους 2μ., και οι υπόλοιπες που αποτελούν απλά ανοίγματα, ύψους 0,80 και 1,00 μ. αντίστοιχα.

Η μορφολογία του Παλαιόκαστρου, όπως και των υπολοίπων κάστρων της Ικαρίας δεν επιτρέπει την ακριβή χρονολόγησή του, πέρα από τη γενική διαπίστωση, ότι δεν είναι αρχαίο και πιθανότατα ανήκει στην εποχή της Φραγκοκρατίας.

Εντός Κάστρου βρίσκεται η εκκλησία του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, νεότερης χρονολογίας, και θεμέλια περισσοτέρων από τριάντα κτισμάτων, τετράγωνης και ορθογώνιας κάτοψης.

Στο κέντρο περίπου του κάστρου, κάτω από την κορυφή του Γέρακα, ξεχωρίζει ένα ορθογώνιο κτήριο με ενισχυμένους τοίχους στη δεξιά και αριστερά πλευρά, το οποίο έχει μήκος 16,5μ., πλάτος 2,20μ. Σε σωζόμενο ύψος 1,20μ. Το κονίαμα που σώζεται στην εσωτερική πλευρά του τοίχου επιτρέπει την υπόθεση ότι χρησιμοποιείτο ως δεξαμενή.

Πηγές