Κάστρο χτισμένο σε βράχο στην επιμήκη κορυφογραμμή του όρους Αθέρας στη βορειανατολική πλευρά της Ικαρίας σε υψόμετρο 810 μέτρα. Δεν υπάρχει καμιά ένδειξη ούτε για το πότε κτίστηκε ούτε για ποιο σκοπό ούτε από ποιους.

Τοποθεσία & Στρατηγική Σημασία

Λόγω θέσης το Καψαλινό Κάστρο έχει απεριόριστη θέα στην ανατολική ακτή της Ικαρίας και στο Αιγαίο προς ανατολάς μέχρι τα Μικρασιατικά παράλια. Δεν είχε όμως καλή ορατότητα προς το εσωτερικό της Ικαρίας ούτε είχε οπτική επαφή με το κεντρικό κάστρο του Κοσκινά και αυτό ήταν ένα μειονέκτημα που δημιουργεί ερωτήματα για τον αμυντικό του ρόλο.

Ιστορία

Δεν υπάρχουν πληροφορίες και αρχαιολογικά ευρήματα που να βοηθούν στη χρονολόγηση του κάστρου. Επομένως δεν ξέρουμε πότε ακριβώς κτίστηκε. Επιπλέον, το κάστρο δεν συμπεριλαμβάνεται σε παλιούς ναυτικούς χάρτες ούτε σε αναφορές περιηγητών.

Η κατασκευή του θα μπορούσε να τοποθετηθεί χρονικά οποιαδήποτε στιγμή, από τους Ελληνιστικούς χρόνους μέχρι το τέλος της μεσοβυζαντινής περιόδου. Δεν αποκλείεται να είναι και κατασκευή της πρώτης περιόδου της Φραγκοκρατίας, που για την Ικαρία άρχισε στο τέλος του 12ου αιώνα, όταν το νησί διαφέντευαν οι Ενετοί Bejatiano για λογαριασμό του Βυζαντινού αυτοκράτορα (μέχρι τα μέσα του 13ου αιώνα). Οι Ενετοί είχαν αναλάβει την υποχρέωση να οργανώσουν την άμυνα του νησιού, αλλά, κατά τα άλλα, η τεχνοτροπία του κάστρου δεν θυμίζει καθόλου ενετική κατασκευή.

Σύμφωνα με τις την Ιστορία της Νήσου Ικαρίας (Ι. Μελάς, 1957) στο Καψαλινό συνεδρίαζαν από τον 17ο αιώνα και μετά οι Γέροντες (προεστοί) της Ικαρίας, όποτε ήθελαν να αποφασίσουν για ζητήματα που αφορούσαν το «κοινόν του λαού». Το Καψαλινό Κάστρο υπαγόταν διοικητικά στο ένα από τα τρία «καρτέρια» (quartiere) της Ικαρίας, εκείνο του Φαναριού.

Η έλλειψη ευρημάτων και η απομονωμένη θέση του κάστρου δείχνουν ότι δεν υπήρξε οικισμός, αλλά μάλλον καταφύγιο του πληθυσμού σε περιπτώσεις εχθρικών επιδρομών. Τελικά η πιο πιθανή —-αλλά καθόλου σίγουρη— περίοδος κατασκευής του κάστρου είναι ο λεγόμενος «αιώνας της αφάνειας» στην Ικαρία, δηλαδή ο 16ος αιώνας, όταν ο πληθυσμός έφυγε από τις παράλιες περιοχές του νησιού και κρύφτηκε στα βουνά εξαιτίας των πειρατικών επιδρομών. Ή ίσως ο 17ος αιώνας, όταν άρχισαν να κτίζονται τα αντιπειρατικά σπίτια. Ενός τέτοιου είδους σπίτι σώζεται στα βορειοανατολικά, εκτός του οχυρωματικού περιβόλου του Καψαλινού Κάστρου.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Το Κάστρο είναι χτισμένο στο επάνω μέρος ενός βράχου με διαστάσεις περίπου 70μx30μ. Εντός του Κάστρου δεν υπάρχουν κατάλοιπα κτισμάτων και δεν έχουν βρεθεί όστρακα ή άλλα επιφανειακά ευρήματα. Στη νότια πλευρά του, σε άμεση γειτνίαση, βρίσκονται αρκετά ερειπωμένα κτίσματα, το ένα μάλιστα σε πολύ καλή κατάσταση (σώζεται η σκεπή).

Η οχύρωση ακολουθεί το ανάγλυφο του εδάφους. Σε όσα σημεία οι γρανιτένιοι βράχοι του υψώματος είναι ψηλοί ή απότομοι, η κατασκευή διακόπτεται και οι βράχοι («λούροι» στην τοπική διάλεκτο) εντάσσονται στην οχυρωματική περίμετρο.

Η τοιχοποιία αποτελείται εξ ολοκλήρου από τοπικούς σχιστόλιθους σε πλάκες, που έχουν τοποθετηθεί χωρίς κονίαμα, σαν ξερολιθιά.

Δεν αποκλείεται να πρόκειται για ημιτελές έργο. Ωστόσο, η τοποθεσία του, όπως και οι διαστάσεις των τειχών του (σωζόμενο ύψος έως 3,50μ., πάχος έως 1,70μ.) δείχνουν ότι δεν ήταν πρόχειρη κατασκευή.

Διασώζονται κάποια μέρη της οχύρωσης και, όπως προαναφέρθηκε, κανένα κτίσμα εσωτερικά.

Πηγές