Το Κάστρο δεσπόζει πάνω από το χωριό Μενδενίτσα, στη βόρεια πλευρά του όρους Καλίδρομο, στην κορυφή ενός λόφου με μοναδική θέα προς τον Μαλλιακό κόλπο.

Τοποθεσία & Στρατηγική Σημασία

Λόγω της θέσης του και της πανοραμικής του θέας, το ύψωμα επιτρέπει τον έλεγχο του Μαλιακού και του βορείου Ευβοϊκού κόλπου. Επιπλέον ελέγχει από ψηλά την πανάρχαια διάβαση από τη Θεσσαλία προς τη νότια Ελλάδα: τις Θερμοπύλες.

Ιστορία

Το Κάστρο της Μενδενίτσας ανεγέρθηκε από τον Μαρκήσιο της Βοδονίτσας, τον Λομβαρδό ιππότη Guido Pallavicini στα πρώτα χρόνια της Φραγκοκρατίας.
Θεμελιώθηκε πάνω στα ερείπια του εξωτερικού οχυρωματικού περιβόλου της αρχαίας πόλης των Αυγειών ή Φορυγών που διαδέχτηκε την ομηρική Τάρφη.

Να σημειώσουμε εδώ ότι ο φράγκικος τίτλος του «μαρκησίου» αρχικά ήταν αντίστοιχος του βυζαντινού «ακρίτα». Οι μαρκήσιοι, προτού εξελιχθούν τους επόμενους αιώνες σε ευγενείς της Αυλής των βασιλέων της Δυτικής Ευρώπης, ήταν άρχοντες στους οποίους είχαν παραχωρηθεί παραμεθόριες περιοχές με το δικαίωμα να τις εκμεταλλεύονται και με την υποχρέωση να αναχαιτίζουν ξένες εισβολές.

Το παραμεθόριο φέουδο των μαρκησίων λεγόταν, γενικώς, margraviate ή marquisate και στα Ελληνικά Μαρκιωνία ή Μαρκιζάτον. Η Μαρκωνία της Μενδενίτσας, λοιπόν, ήταν πάντα το βορειοανατολικό σύνορο της φραγκοκρατούμενης Στερεάς Ελλάδας προστατεύοντας τα στενά των Θερμοπυλών και έχοντας να αποκρούσει τις επεκτατικές διαθέσεις του Δεσποτάτου της Ηπείρου, αρχικά, και διαφόρων άλλων αργότερα, όπως Σέρβων, Βλάχων κλπ.

Μετά την άλωση του 1204 και τη μοιρασιά που επακολούθησε μεταξύ των «Σταυροφόρων», η περιοχή της Μενδενίτσας υπήχθη στο «Βασίλειο της Θεσσαλονίκης», το οποίο είχε αναλάβει ο Βονιφάτιος ο Μομφερατικός ένας από τους ηγέτες της Δ’ Σταυροφορίας. Ο Βονιφάτιος παραχώρησε τη Μενδενίτσα (όπου ίδρυσε έδρα Λατίνου επισκόπου) σαν φέουδο στον Λομβαρδό ιππότη Guido Pallavicini ο οποίος έγινε ο πρώτος μαρκήσιος της Βοδονίτσας (όπως λεγόταν τότε) και έκτισε το κάστρο. Σημειωτέον ότι οι Έλληνες αποκαλούσαν τον Pallavicini «Μαρκεζόπουλο».

Για τα επόμενα 210 χρόνια παρά το μικρό της μέγεθος, η Μενδενίτσα υπήρξε από τα πιο σταθερά και ανθεκτικά φράγκικα κρατίδια στην Ελλάδα. Ήταν μια από τις ελάχιστες περιοχές του Βασιλείου της Θεσσαλονίκης που παρέμεινε στους Φράγκους μετά την κατάλυση του Βασιλείου το 1224 από τους Βυζαντινούς του Δεσποτάτου της Ηπείρου. Παρέμεινε σαν ένα ουσιαστικά αυτόνομο κρατίδιο, αν και βαθμιαία αναγκάστηκε να δεχθεί την επικυριαρχία του Πριγκιπάτου της Αχαΐας. Ο Pallavicini πέθανε το 1237 και τον διαδέχθηκε ο γιος του.

Όταν το 1311 οι Καταλανοί έγιναν αφέντες του Δουκάτου των Αθηνών και της Στερεάς Ελλάδας, το κρατίδιο της Μενδενίτσας επιβίωσε και προσαρμόστηκε στη νέα κατάσταση αναγνωρίζοντας τη εξουσία της Καταλανικής Εταιρείας.

Το 1335, μετά από μια επεισοδιακή διαμάχη για τη διαδοχή, άρχοντας της Μενδενίτσας έγινε ο Ενετός Niccolo I Zorzi, ο οποίος είχε παντρευτεί την τελευταία απόγονο των Pallavicini, την Guglielma, την «Κυρά των Θερμοπυλών».

Σε ένα έγγραφο του 1381 αναφέρεται ότι από τα 18 φέουδα του Δουκάτου των Αθηνών, ο άρχοντας της Βοδονίτσας είναι ο τρίτος στην ιεραρχία μετά τον κόμη των Σαλώνων και τον κόμη της Θεσσαλίας.

Το 1410, το κάστρο κατελήφθη για πρώτη φορά από τους Τούρκους μετά από πολύμηνη πολιορκία. Την περίοδο εκείνη οι Οθωμανοί ενδιαφέρονταν περισσότερο για ληστρικές επιδρομές παρά για μόνιμες κατακτήσεις και έτσι αποσύρθηκαν αφού συμφωνήθηκε να τους καταβληθεί φόρος υποτελείας. Μάλιστα είχαν κρατήσει για λίγο τον νεαρό μαρκήσιο Niccolo IΙ ως όμηρο στην Αδριανούπολη. Τον απελευθέρωσαν μετά από παρέμβαση της Βενετίας.

Η Μενδενίτσα κατακτήθηκε οριστικά από τους Οθωμανούς στις 20 Ιουνίου του 1414. Ο τελευταίος ηγεμόνας, ο Niccolo IΙ Zorzi κατέφυγε στη Βενετία αναζητώντας μάταια βοήθεια. Τελικά ανέλαβε το φέουδο του Πτελεού στη Μαγνησία όπου και παρέμεινε μέχρι το θάνατό του. Κράτησε για λίγο τον τυπικό -πλέον- τίτλο του Μαρκησίου της Βοδονίτσας και αργότερα τον παραχώρησε στο θείο του Niccolo IΙI, ο οποίος από το 1406 ήταν ηγεμόνας και στο νότιο τριτημόριο της Εύβοιας (της Καρύστου) και ο οποίος παρέμεινε τιτουλάριος μαρκήσιος μέχρι την οριστική κατάκτηση του Δουκάτου των Αθηνών από τους Τούρκους το 1456.

Τα πρώτα χρόνια της Τουρκοκρατίας, το κάστρο προσαρτήθηκε στο πασαλίκι της Θεσσαλίας και πέρασε κάποια περίοδο ακμής. Αργότερα παραμελήθηκε καθώς οι Οθωμανοί επικράτησαν παντού και έχασε τη στρατηγική του αξία. Στην περιοχή εγκαταστάθηκαν αρκετοί Τούρκοι, κυρίως έξω από τα τείχη, και η Οθωμανική Μοντονίτσα απέκτησε φήμη ανάμεσα στους μουσουλμάνους για τον τεκκέ (μοναστήρι) των μπεκτασήδων δερβίσηδων που λειτουργούσε κοντά στον οικισμό μέχρι το ’21.

Στις αρχές της Ελληνικής επανάστασης, το 1821, το κάστρο πολιορκήθηκε από τον οπλαρχηγό Δυοβουνιώτη και μετά από λίγες μέρες παραδόθηκε στους Έλληνες. Επακολούθησε σφαγή όλων των Τούρκων.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Το κάστρο αποτελείται από δυο σχεδόν ομόκεντρους περιβόλους και έναν προμαχώνα. Ο εξωτερικός περίβολος, πάχους 1,40 - 2,00 μ., που έχει καταρρεύσει κατά το μεγαλύτερο τμήμα του, εδράζεται στα ερείπια των τειχών της αρχαίας πόλης των Φαρυγών ή της Τάρφης και ενισχύεται με τετράγωνους πύργους.
Η πύλη βρισκόταν πιθανότατα στη νότια πλευρά.

Ο προμαχώνας βρίσκεται ανάμεσα στους δυο περιβόλους και κτίστηκε για να ενισχύσει το νότιο τμήμα του εσωτερικού περιβόλου. Στο δυτικό του άκρο υπάρχει τραπεζιόσχημο κτίσμα, πιθανόν δεξαμενή.

Ο εσωτερικός περίβολος, που καταλαμβάνει τη θέση της ακρόπολης της αρχαίας πόλης, διαιρείται σε δυο τμήματα με έναν διαχωριστικό τοίχο που ενισχύεται με πύργο. Το εξωτερικό τμήμα αυτού του περιβόλου διατηρείται μόλις μέχρι την επιφάνεια του εδάφους. Η πρόσβαση στο εσωτερικό τμήμα του περιβόλου, που αποτελεί και το καλύτερα διατηρημένο τμήμα του κάστρου, γίνεται από μία πύλη που ανοίγεται στον διαχωριστικό τοίχο δυτικά του πύργου. Το εσωτερικό αυτό τμήμα ενισχύεται από προμαχώνα στη βόρεια πλευρά και από τετράγωνο πύργο στη βορειοανατολική. Στο εσωτερικό του υπάρχουν ερείπια κτηρίων και δεξαμενές. Η τοιχοποιία του κάστρου αποτελείται από σχεδόν εξ ολοκλήρου από κομμάτια της αρχαίας ακρόπολης, καθώς και από τμήματα αργολιθοδομής με ενδιάμεσες πλίνθους και συνδετικό κονίαμα, ενίοτε με ενσωματωμένο αρχαίο υλικό σε δεύτερη χρήση.

Πηγές