Τα Καστέλλια είναι χωριό της Φωκίδας με 549 κατοίκους. Το όνομά του το πήρε από το καστέλλι, τα ερείπια του οποίου υπάρχουν σε λόφο σε μικρή απόσταση από το χωριό, που βασικά είναι ένας πύργος με μικρό περίβολο.

Τοποθεσία & Στρατηγική Σημασία

Η θέση Λογγιές είναι στη μέση της κοιλάδας που σχηματίζεται ανάμεσα στον Παρνασσό και τη Γκιώνα καθώς κυλάει ανάμεσά τους ο ποταμός Πίνδος και σε απόσταση περί τα 3 χλμ νοτιοδυτικά του χωριού Καστέλλια. Χαρακτηριστικό της θέσης Λογγιές (ή Λογγιά) είναι ένας πλάτανος στη μέση (!) του ασφαλτοστρωμένου δρόμου.

Το κάστρο βρίσκεται σε βραχώδη πυραμιδοειδή λόφο πάνω από το σημείο αυτό. Στον ίδιο λόφο βρίσκονται και τα απομεινάρια της ακρόπολης της αρχαίας Πίνδου. Το κυρίως τμήμα της αρχαίας πόλης πάντως βρίσκεται στην απέναντι πλαγιά από την άλλη μεριά του ποταμού, κοντά στο εκκλησάκι Άγιος Γεώργιος.

Η μικρή κοιλάδα του ποταμού Πίνδου στην άκρη της οποίας είναι το χωριό Καστέλλια, στην αρχαιότητα ήταν γνωστή ως Δωρίς. Εδώ είχαν εγκατασταθεί οι Δωριείς στην αρχή της «Καθόδου των Δωριέων» στην Ελλάδα και πιστεύεται πως από εδώ πήραν το όνομά τους.

Ιστορία

Το χωριό Καστέλλια είναι στο κέντρο της περιοχής της αρχαίας Δωρίδος. Με την κάθοδο των Δωριέων ιδρύθηκε εδώ η Δωρική Τετράπολις την οποία αποτελούσαν η πόλεις ο Ερινεός, το Βόιον ή Βοίον, το Κυτίνιον και η Πίνδος ή Ακύφας.

Όπως προαναφέρθηκε, το Κάστρο στα Καστέλλια βρίσκεται στη θέση της ακρόπολης της αρχαίας Πίνδου και ενσωματώνει μέρος της οχύρωσης της αρχαίας ακρόπολης.

Κατά τον Μεσαίωνα, η περιοχή παρακμάζει και μετά τον 6ο αιώνα και την κάθοδο των Σλάβων ονομάζεται «Γραβιά».

Μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης το 1204 και την έναρξη της Φραγκοκρατίας, περιήλθε στη δικαιοδοσία του Λατίνου «βασιλέα της Θεσσαλονίκης» Βονιφάτιου τον Μομφερατικού ή Bonifacio del Monferrato, (που ήταν εκ των ηγετών της Δ’ Σταυροφορίας). Τότε ήταν που δημιουργήθηκε η βαρονία Γραβιάς που εκτεινόταν σε μια περιοχή που αντιστοιχούσε πάνω-κάτω στην αρχαία Δωρίδα.

Το 1224 ο Δεσπότης της Ηπείρου Θεόδωρος Άγγελος Κομνηνός Δούκας καταλύει το φράγκικο βασίλειο της Θεσσαλονίκης και στέφεται «αυτοκράτορας». Αρκετά πιο πριν από αυτό όμως —μάλλον από το 1210— η περιοχή της Γραβιάς-Δωρίδος είχε περάσει ήδη στο Δεσποτάτο της Ηπείρου και ήταν —τουλάχιστον μέχρι το 1242— υπό τη δικαιοδοσία του Κωνσταντίνου Κομνηνού Δούκα, κυβερνήτη της Ναυπάκτου και αδερφού του Θεόδωρου Άγγελου.

Εκείνον τον καιρό η κεντρική Στερεά Ελλάδα είχε γίνει αντικείμενο διεκδίκησης ανάμεσα στο Δεσποτάτο της Ηπείρου, τους Φράγκους, αλλά και την Αυτοκρατορία της Νίκαιας. Το 1254 το Δεσποτάτο της Ηπείρου αποδέχθηκε την επικυριαρχία της Νίκαιας και η συμφωνία επισφραγίστηκε με τον γάμο της Μαρίας, κόρης του αυτοκράτορα Θεόδωρου Β΄ Λάσκαρη Βατάτζη με τον Νικηφόρο Άγγελο, γιο του δεσπότη της Ηπείρου Μιχαήλ Β΄ Κομνηνού Δούκα Αγγέλου. Στο πλαίσιο εκείνης της συμφωνίας, το Δεσποτάτο παραχώρησε κάποιες περιοχές στη Νίκαια και μεταξύ αυτών ήταν και η Γραβιά. Εν μέσω αυτής της ταραγμένης περιόδου, εκεί περί τα μέσα του 13ου αιώνα, φαίνεται ότι ιδρύθηκε το μεσαιωνικό κάστρο στα Καστέλλια αξιοποιώντας και τα τείχη της αρχαίας ακρόπολης.

Πιθανόν στη θέση να υπήρχε κάποιος οικισμός (δεν το γνωρίζουμε) ή ακόμα και να προϋπήρχε Βυζαντινό φρούριο. Αλλά ο βασικός λόγος της δημιουργίας της οχύρωσης τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο ήταν μάλλον να χρησιμεύσει σαν συνοριακό φρούριο, δεδομένου ότι η γειτονική κομητεία της Άμφισσας παρέμεινε για πολλά χρόνια ακόμα Φράγκικη.

Το 1264 πέθανε ο Μιχαήλ Β’ της Ηπείρου και τον κληρονόμησαν οι γιοί του Νικηφόρος και Ιωάννης. Τα Καστέλλια ανήκαν τώρα στον Ιωάννη ο ο οποίος ήταν θεωρητικά υποτελής του Βυζαντινού αυτοκράτορα αλλά στην ουσία ήταν ο ηγέτης ενός ανεξάρτητου νέου κρατιδίου, του Βασιλείου της Θεσσαλίας με έδρα την Υπάτη («Νέαι Πάτραι»). Έμεινε στην ιστορία ως Ιωάννης Α’ Δούκας και με διάφορους τίτλους όπως Δεσπότης Θεσσαλίας, Σεβαστοκράτωρ και Δούκας Νέων Πατρών .

Ο Ιωάννης Δούκας προσπάθησε να ανεξαρτητοποιηθεί εντελώς από το Βυζάντιο, αλλά αυτό είχε σαν αποτέλεσμα την πολιορκία της Υπάτης από τα στρατεύματα του Αυτοκράτορα Μιχαήλ Η’ Παλαιολόγου, το 1273. Ο Ιωάννης τότε κατέφυγε στην Θήβα όπου ζήτησε την βοήθεια του Jean de La Roche (Ιωάννη ντε Λα Ρος), Δούκα των Αθηνών, ο οποίος ανταποκρίθηκε, και με την βοήθειά του απώθησε τα Βυζαντινά στρατεύματα (που αποτελούνταν κυρίως από Κουμάνους και Τούρκους μισθοφόρους).

Σαν ανταμοιβή και για να επισφραγιστεί αυτή η νέα συμμαχία, ο Ιωάννης Α' πάντρεψε τη φημισμένη για την ομορφιά της κόρη του Ελένη Αγγελίνα Κομνηνή με τον αδελφό του Δούκα των Αθηνών, Γουλιέλμο ντε Λα Ρος δίνοντας για προίκα τέσσερα κάστρα, ένα εκ των οποίων ήταν τα Καστέλλια.

Έτσι τα Καστέλλια έγιναν μέρος του Δουκάτου των Αθηνών, το οποίο μετά από εκείνες τις εξελίξεις έφτασε στο απόγειο της δύναμής του. Ο Γουλιέλμος ντε Λα Ρος διαδέχθηκε αργότερα τον αδερφό του και έγινε ο ίδιος Δούκας των Αθηνών και «Μεγάλος Κύρης». Είναι ενδιαφέρον ότι, σύμφωνα με τοπικές ιστοσελίδες, η Δωρική κοιλάδα έχει το ανεπίσημο τοπωνύμιο «Μεγαλοκύρη».

Το Δουκάτο των Αθηνών καταλύθηκε το 1311, μετά τη μάχη του Αλμυρού, από τους μισθοφόρους της Καταλανικής Εταιρείας. Τα Καστέλλια έγιναν μέρος της Καταλανικής επικράτειας και παρέμειναν σε αυτό το καθεστώς μέχρι την επικράτηση των Τούρκων στην περιοχή, το 1392. Επί Τουρκοκρατίας δεν φαίνεται να χρησιμοποιήθηκε.

Σημείωση: Για κάποιον άγνωστο λόγο, το κάστρο στις επίσημες αποφάσεις και περιγραφές του Υπουργείου Πολιτισμού χαρακτηρίζεται ως «Ενετικό». Αλλά οι Ενετοί εξ όσων γνωρίζουμε δεν έφτασαν ποτέ μέχρι την καρδιά της Στερεάς Ελλάδας.
Αντίθετα το κάστρο θα μπορούσε να χαρακτηριστεί «Αρχαίο» (αφού ήταν η ακρόπολη της αρχαίας Πίνδου) ή «Υστεροβυζαντινό» (αφού επανιδρύθηκε από το Δεσποτάτο της Ηπείρου) ή «Φράγκικο» (αφού αξιοποιήθηκε και ίσως ενισχύθηκε τον καιρό του Δουκάτου των Αθηνών) ή ακόμα και «Καταλανικό» (αφού οι Καταλανοί το κατείχαν τον περισσότερο καιρό).
Δηλαδή, μόνο «Ενετικό» δεν ήταν το κάστρο. Στον Καστρολόγο το κατατάσσουμε στα «Φράγκικα» επειδή χρησιμοποιήθηκε κυρίως από Φράγκους και Καταλανούς και επειδή δεν είναι εξακριβωμένο ότι πραγματικά ιδρύθηκε από το Δεσποτάτο της Ηπείρου.

Πηγές