Ερείπια κάστρου της ενετικής περιόδου σε λόφο στο βόρειο άκρο του χωριού Άνω Μερά της Μυκόνου.

Ιστορία

Κατά την αρχαιότητα, στο Παλαιόκαστρο ήταν η δεύτερη μεγάλη πόλη του νησιού. Η ακρόπολη της αρχαίας πόλης βρισκόταν στην κορυφή του λόφου. Ο αρχαίος περίβολος, χρονολογημένος κατά την ελληνιστική εποχή, ανοικοδομήθηκε τουλάχιστον σε δύο μεταγενέστερες περιόδους (βυζαντινή και ενετική), όπως προκύπτει από τις διακριτές καθ’ ύψος παραλλαγές στην τοιχοποιία του.

Η ιστορία της βυζαντινής Μυκόνου είναι εν πολλοίς άγνωστη. Το νησί βγαίνει, ιστορικά, από την αφάνεια μετά τον 13ο αιώνα.

Μετά την Δ’ Σταυροφορία, στη μοιρασιά που ακολούθησε την άλωση της Πόλης το 1204 από τους Φράγκους, η Μύκονος πέρασε το 1207 (μαζί με την Τήνο) στη δικαιοδοσία των Ενετών αδελφών Ανδρέα και Ιερεμία Γκίζι (Ghisi), οι οποίοι τυπικά ήταν υποτελείς του Λατίνου αυτοκράτορα της Κωνσταντινούπολης.

Στην αρχή της περιόδου των Γκίζι δημιουργήθηκε ο οχυρωμένος μεσαιωνικός οικισμός του Παλιόκαστρου, που ήταν η πρωτεύουσα του νησιού. Παράλληλα, τότε αναπτύχθηκε και ο οικισμός όπου βρίσκεται η σημερινή πόλη της Μυκόνου.

Η ηγεμονία της οικογένειας Γκίζι στη Μύκονο κράτησε μέχρι το 1390 όταν ο τελευταίος Γκίζι, ο Γεώργιος Γ’, πέθανε άκληρος. Τότε, μετά από αίτημα των κατοίκων, τα νησιά Μύκονος, Τήνος, Κέα και Σέριφος πέρασαν απευθείας στη δικαιοδοσία της Βενετίας. Αρχικά η διοίκηση ανατέθηκε στην οικογένεια Κουερίνι (Querini) που ήταν ιδιοκτήτες της (ακατοίκητης) Αστυπάλαιας. Κάποια στιγμή στις αρχές του 15ου αιώνα ο Ενετός επιτετραμμένος έλαβε τον τίτλο του «Ρέκτορα Τήνου και Μυκόνου» (Rettore di Tine e Micone), ο οποίος υπαγόταν αρχικά στον Ενετό Προβλεπτή της Εύβοιας και από το 1470 (μετά την οθωμανική κατάκτηση της Εύβοιας) στον Προβλεπτή της Κρήτης.
Το 1413, ο ρέκτωρ Τήνου και Μυκόνου Τζιοβάνι Δ’ Κουερίνι (Giovanni IV Querini) εκδιώχθηκε επειδή προσπάθησε να εποικίσει εις βάρος άλλων νησιών την Αστυπάλαια.

Η Μύκονος όπως και τα άλλα νησιά παρέμεινε στη Βενετία μέχρι το 1537, όταν ο Τούρκος πειρατής και αρχιναύαρχος Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα δήωσε σχεδόν όλα τα νησιά του Ιονίου και του Αιγαίου. Μετά από εκείνη την καταστροφή, η Βενετία, σε αντίθεση με την Τήνο (όπου είχε ισχυρό κάστρο, το Ξώμπουργκο ) δεν έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη Μύκονο , που πέρασε από τότε υπό Οθωμανική κυριαρχία υπαγόμενη στον Μπέη της Κω. Την τοπική διοίκηση ανέλαβε επιτροπή χριστιανών.

Από το 1699 η Μύκονος παραχωρήθηκε από το Σουλτάνο σαν τιμάριο (φέουδο) σε διάφορους Έλληνες Φαναριώτες. Τα έσοδα από τους φόρους που υποτίθεται ότι θα ήταν η αμοιβή των Φαναριωτών για τις υπηρεσίες τους στην Υψηλή Πύλη δεν πρέπει να ήταν πολύ μεγάλα καθώς ήδη από τα τελευταία χρόνια της ενετικής κυριαρχίας (15ος αιώνας) και μέχρι τον 19ο αιώνα το νησί ήταν το βασικό ορμητήριο πειρατών και κουρσάρων διαφόρων εθνικοτήτων που με έδρα την Μύκονο λυμαίνονταν ολόκληρο το Αιγαίο.

Πιθανότατα, το γεγονός ότι η Μύκονος, ως άντρο πειρατών, δεν κινδύνευε από επιδρομές, είναι ο λόγος που το Παλιόκαστρο εγκαταλείφθηκε σχετικά νωρίς και ερήμωσε χωρίς να εξελιχθεί σε «Χώρα» όπως συνέβη με τα ενετικά κάστρα άλλων νησιών του Αιγαίου.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Το κυρίως κάστρο βρίσκεται στην κορυφή του λόφου με εξαιρετική θέα όλου του νησιού, ενώ γύρω από τον λόφο υπάρχουν διάφορα άλλα κατάλοιπα κτισμάτων της μεσαιωνικής περιόδου. Ανάμεσα σε αυτά είναι και το συγκρότημα κτιρίων που βλέπουμε χαμηλά, δίπλα στον δρόμο και τα οποία αναφέρονται ως «Φρουραχείο Γκύζη» (φωτογραφίες 4,5,6,7). Το μικρό αυτό συγκρότημα είναι το καλύτερα διατηρημένο κομμάτι του Παλιόκαστρου αν και ήταν εκτός των τειχών του.

Η οχύρωση του Παλαιόκαστρου διαμορφώνεται στο φρύδι του λόφου καταλαμβάνοντας όλο το πλάτωμα της κορυφής του, εκτεινόμενο σε επιφάνεια 2.840τ.μ. Η περίμετρος του οχυρωματικού περιβόλου είναι 205μ. Η οχύρωση είναι απλή χωρίς εντυπωσιακά στοιχεία. Ενισχύεται από ένα προεξέχοντα πύργο στην ανατολική πλευρά, δίπλα στην πύλη του κάστρου.

Τα τείχη εδράζονται επάνω στον φυσικό βράχο και υψώνονται κατακόρυφα. Διατηρούνται σε όλο το μήκος της διαδρομής τους, αλλά σε σχετικά χαμηλό ύψος.
Η τοιχοποιία τους παρουσιάζει τρεις διαφορετικούς τύπους. Στο κατώτερο τμήμα αποτελείται από μεγάλους επιμήκεις λίθους τοποθετημένους κατά το ισόδομο σύστημα και ταυτίζεται με τον περίβολο της ελληνιστικής ακρόπολης της αρχαίας πόλης. Το δεύτερο τμήμα αποτελείται από μικρότερους λίθους σχετικά καλολαξευμένους, δίχως την παρεμβολή κάθετων αρμών και με χρήση ασβεστοκονιάματος ως συνδετικού υλικού. Στο ανώτερο τμήμα η τοιχοποιία είναι αμελέστερη και αποτελείται από αργούς μικρούς σχετικά λίθους και εκτενή χρήση συνδετικού ασβεστοκονιάματος.
Οι διακριτές αυτές τοιχοποιίες δηλώνουν και την χρονολογική ακολουθία των οικοδομικών φάσεων του Παλαιοκάστρου, οι οποίες συνοψίζονται, πέραν της αρχαίας/ ελληνιστικής εποχής, σε ανοικοδόμησή του κατά τη βυζαντινή και την ενετική περίοδο του νησιού αντίστοιχα.

Εντός των τειχών του Παλαιοκάστρου δεν διακρίνονται σήμερα κτίσματα, πέραν του ναού της Αγίας Τριάδας, λόγω της απουσίας της αρχαιολογικής έρευνας στο χώρο. Ο μεσαιωνικός οικισμός που θα κατέφευγε εντός των τειχών πρέπει να εκτεινόταν στις Α και ΝΑ πλαγιές του λόφου, οι οποίες είναι και οι πλέον ομαλές.

Πηγές