Το Επάνω Κάστρο ή Κάστρο της Φανερωμένης ή της Γριάς το Κάστρο ή Κάστρο Κοχύλου υπήρξε για ένα διάστημα η ισχυρότερη και μεγαλύτερη μεσαιωνική πολιτεία της Ανδρου. Βρίσκεται πάνω σε ένα εντυπωσιακό οροπέδιο βόρεια του Ορμου Κορθίου, σε υψόμετρο περίπου 560 μ.

Μπορούσε να προστατεύσει πάνω από 1000 κατοίκους και εθεωρείτο απόρθητο λόγω των υψηλών βράχων που το περιβάλλουν και του ισχυρού του τείχους.

Το κάστρο θεωρείται γενικά ενετικό με το ενδεχόμενο να προϋπήρχε βυζαντινός οικισμός, η οχύρωση του οποίου ενισχύθηκε από τους Ενετούς.

Η ιστορία του είναι άγνωστη και ίσως αυτό να τροφοδότησε τους θρύλους που το περιβάλλουν. Σύμφωνα με τον γνωστότερο, οι Τούρκοι, που δεν μπορούσαν να το καταλάβουν, έστειλαν στο κάστρο μια γριά με την έγκυο κόρη της να ζητήσουν βοήθεια. Το βράδυ η γριά άνοιξε την πύλη και μπήκαν οι Τούρκοι που έσφαξαν όλους τους κατοίκους. Την άλλη μέρα η γριά, μετανιωμένη για την πράξη της, ανέβηκε σε ένα ψηλό βράχο και αυτοκτόνησε πηδώντας στη θάλασσα. Η μνήμη της γριάς έμεινε σε δύο απο τα αξιοθέατα της περιοχής: «της γριάς το κάστρο» και την όμορφη παραλία «της γριάς το πήδημα».

To κάστρο δεν προσείλκυσε ποτέ μεγάλο πληθυσμό σε περιόδους ειρήνης και πρέπει να εγκαταλείφθηκε σχετικά νωρίς, τον 17ο αιώνα με το τέλος της πειρατείας. Σήμερα στο κάστρο, όπου φτάνει κανείς από ένα μονοπάτι που ξεκινά από το χωριό του Κοχύλου, υπάρχουν ερείπια σπιτιών, εκκλησιών, δεξαμενών νερού και η εκκλησία της Φανερωμένης.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Το Επάνω Κάστρο είναι το μεγαλύτερο της Άνδρου και έχει οπτική επαφή με το Κάτω Κάστρο στη νησίδα της Χώρας.

Είναι κτισμένο στο πλάτωμα που δημιουργείται πάνω σε ψηλό λόφο με υψόμετρο 560 μ.

Το πλάτωμα έχει επίμηκες σχήμα, μήκος περίπου 450 μ. και πλάτος, με αυξομειώσεις, από 30 έως 95 μ. Το εσωτερικό του κάστρου καλύπτει μια έκταση περί τα 25 στρέμματα. Στο ανατολικό του τμήμα καταλήγει σε στενό λαιμό από πελώριους και απότομους βράχους. Στο τμήμα αυτό, με υψομετρική διαφορά 10 μ. από το υπόλοιπο κάστρο, δημιουργείται ένας οιονεί εσωτερικός περίβολος, το «καταφύγιον» κατά τους Βυζαντινούς.

Ο οχυρωματικός περίβολος του Κάστρου δεν σώζεται ικανοποιητικά σε όλο του το μήκος, είναι όμως απόλυτα εμφανής η χάραξη του στο φρύδι του βράχου. Οι βράχοι υψώνονται κατακόρυφα και ζώνουν τις πλευρές του εξάρματος οριοθετώντας ένα πανίσχυρο φυσικό οχυρό.

Το τείχος εδράζεται κατά το πλείστον πάνω στο φυσικό βράχο που απολήγει στη στάθμη του πλατώματος. Σε αρκετά σημεία όμως είναι κτισμένο από τα ριζά του βράχου και παρεμβάλλεται στα κενά μεταξύ των βράχων· οι βράχοι δηλαδή συμπεριλαμβάνονται στον οχυρωματικό περίβολο, όπως ακριβώς συμβαίνει και στο Κάτω Κάστρο.

Κατά μήκος του τείχους σώζονται δύο μεγάλοι πύργοι, από τους οποίους ο ένας, στο βόρειο περιτείχισμα, έχει σχήμα κυκλικό.

Τα καλύτερα σωζόμενα τμήματα του οχυρωματικού περιβόλου βρίσκονται κατά μήκος της βόρειας πλευράς, όπου σώζεται σε αρκετά καλή κατάσταση ο ογκώδης κυκλικός οχυρωματικός πύργος.

Στη διαδρομή του τείχους του Επάνω Κάστρου παρατηρούνται τμήματα στα οποία έχει χρησιμοποιηθεί ισχυρό συνδετικό κονίαμα, ενώ σε άλλα η τοιχοποιία είναι ευτελής και το συνδετικό κονίαμα μεταξύ των σχιστολίθων είναι απλώς λάσπη.

Η πύλη του Κάστρου δεν έχει εντοπιστεί. Εικάζεται ότι μπορεί να βρίσκεται στο βόρειο τείχος του περιβόλου, κοντά στον ογκώδη κυκλικό πύργο.

Επισημαίνουμε τρία είδη τοιχοποιίας στο Επάνω Κάστρο:
1. Τμήματα των τειχών του περιβόλου είναι κτισμένα με την τοπική σχιστολιθική πέτρα και ισχυρό συνδετικό κονίαμα. Με την ίδια τοιχοποιία είναι κτισμένες οι κινστέρνες που σώζονται μέσα στον περίβολο, οι δύο οχυρωματικοί πύργοι και μεμονωμένοι τοίχοι κατεστραμμένων κτισμάτων στο ανατολικό τμήμα εντός του περιβόλου. Με την ίδια ισχυρή τοιχοποιία είναι κτισμένο και το τριγωνικό οχύρωμα (προμαχώνας) στο δυτικό όριο του «καταφυγίου» που το διαχωρίζει από το υπόλοιπο κάστρο.
2. Οι περισσότεροι από τους τοίχους -λείψανα οικιών- που σώζονται είναι κτισμένοι με τοπική σχιστολιθιά και λάσπη ως συνδετικό υλικό. Είναι κτίσματα ευτελή, που δεν αντέχουν στο χρόνο.
3) O τρίτος τύπος τοιχοποιίας που απαντά στο κάστρο είναι η ξερολιθιά, με την οποία είναι κτισμένα κατά το πλείστον μαντριά, άγνωστο αν αυτά συνυπήρχαν με τα σπίτια του οικισμού ή κτίστηκαν υστερότερα, όταν πλέον ο οικισμός είχε εγκαταλειφθεί.

Ένα κτίριο που σώζεται με πολλές μετασκευές και χρησιμοποιείται ακόμη είναι ο ναός της Φανερωμένης, προσκύνημα για τον τόπο, που εορτάζει στις 15 Αυγούστου.

Από αυτόν τον ναό είναι γνωστό το κάστρο ως «Κάστρο της Φανερωμένης». Ο ναός είναι επιμήκης, μονόχωρος, εξωτερικών διαστάσεων περίπου 20x3,50 μ., με ορθογώνια εξωτερικά κόγχη ιερού. Είναι πολύ πιθανό να ήταν αρχικά φράγκικο κτίσμα που μετατράπηκε σε Ορθόδοξο ναό, άποψη που ενισχύεται από την ορθογώνια κόγχη του ιερού.

Πηγές