Το Μπεζεστένι της Λάρισας δεν είναι ακριβώς φρούριο.
Πρόκειται για σκεπαστή οθωμανική αγορά που κτίστηκε στο χώρο όπου βρισκόταν το αρχαίο και, αργότερα, το μεσαιωνικό φρούριο της Λάρισας.

Κατά τον 19ο αιώνα το κτίριο χρησιμοποιήθηκε για στρατιωτικούς σκοπούς εξ ου και η ονομασία «φρούριο της Λάρισας».

Το Όνομα του Κάστρου

Η ονομασία Μπεζεστένι σημαίνει αγορά υφασμάτων και προέρχεται από την αραβική λέξη μπεζ που σημαίνει βαμβακερό και τη λέξη μπεζάζ που σημαίνει υφασματέμπορος.

Ιστορία

Ο λόφος του Φρουρίου Λάρισας αποτέλεσε θέση συνεχούς κατοίκησης επί τέσσερις χιλιετηρίδες και διαδραμάτισε κεντρικό ρόλο σε όλες τις εποχές αφού είναι το μοναδικό ύψωμα που διαθέτει η πόλη της Λάρισας. Εδώ βρισκόταν στην αρχαία περίοδο η Ακρόπολη, σημαντικοί ναοί, καθώς και το αρχαίο θέατρο, που σώζεται μέχρι σήμερα. Στην ίδια θέση βρισκόταν επίσης η ακρόπολη και το κέντρο της βυζαντινής πόλης, που είχε περιορισθεί σε έκταση, σε σχέση με την αρχαία.

Το βυζαντινό φρούριο πρέπει να ήταν σημαντικό καθώς η Λάρισα υπήρξε κατά περιόδους η πρωτεύουσα του θέματος της Ελλάδος. Είναι γνωστό πως ο Βούλγαρος τσάρος Σαμουήλ κατέλαβε τη Λάρισα το 982 μ.Χ. μετά από τρίχρονη (!) πολιορκία. Επίσης, το 1083 πολιορκήθηκε ανεπιτυχώς από Νορμανδούς εισβολείς υπό τον Βοημούνδο. Τα γεγονότα αυτά, αν μη τι άλλο, αποτελούν ένδειξη ότι η πόλη είχε ισχυρή οχύρωση.

Παραδόξως, ελάχιστα ίχνη διασώζονται από το βυζαντινό φρούριο. Σε πρόσφατες σωστικές ανασκαφές έχουν αποκαλυφθεί λείψανα της ιουστινιάνειας οχύρωσης που περιέκλειε μικρή έκταση γύρω από το λόφο. Τα σωζόμενα τμήματα βρίσκονται στις οδούς Λαπιθών και Aλ. Παπαναστασίου και στην Πλατεία Αγαμ. Μπλάνα.

Το μεσαιωνικό φρούριο ίσως να υπέστη σοβαρές καταστροφές κατά τον ταραγμένο 14ο αιώνα οπότε ήταν στο έλεος Οθωμανών και άλλων επιδρομέων. Ίσως μετά την Οθωμανική κατάκτηση απλά να αφέθηκε να ρημάξει ή ίσως ό,τι απέμενε να κατεδαφίστηκε στο πλαίσιο μιας αναμόρφωσης του χώρου που περιλάμβανε τη δημιουργία αγοράς (συνηθισμένη τουρκική πολεοδομική πρακτική για στις μεγάλες πόλεις).

Το Μπεζεστένι ξεκίνησε να κτίζεται προς το τέλος του 15ου αιώνα. Η κατασκευή του διήρκεσε είκοσι δύο χρόνια από το 1484 έως 1506. Μετά την ανέγερσή του αποτέλεσε τον εμπορικό πυρήνα της πόλης καθώς γύρω από αυτό αναπτύχθηκε η αγορά.

Στο Μπεζεστένι εκτός από το εμπόριο υφασμάτων γίνονταν αγοραπωλησίες χρυσού, ασημιού, κοσμημάτων, ειδών από κεχριμπάρι και πολύτιμων λίθων. Φυλάσσονταν πολύτιμα αγαθά, οι κληρονομιές των πολιτών και περιουσίες πλούσιων μουσουλμάνων.

Η περιοχή του λόφου του Φρουρίου αποτελούσε τον «Τρανό Μαχαλά», τη μοναδική ελληνική συνοικία στην πρώιμη Τουρκοκρατία, ενώ το υπόλοιπο τμήμα της πόλης είχε ερημωθεί και κατοικήθηκε από Μουσουλμάνους.

Το Μπεζεστένι εξελίχθηκε σε πυρήνα της οικονομικής δραστηριότητας και των πολυάριθμων επαγγελματικών συντεχνιών της, καθώς γύρω από αυτό οργανώθηκε το εμπορικό τμήμα της πόλης με το τσαρσί (μεγάλη μόνιμη αγορά) και το παζάρι (ο χώρος της υπαίθριας εβδομαδιαίας αγοράς).

Η πρώτη γραπτή αναφορά για το Μπεζεστένι της Λάρισας γίνεται σε οθωμανική απογραφή του 1506 όπου εμφανίζεται να να ανήκει στον Ομέρ Μπέη.

Ο Τούρκος περιηγητής Εβλιγιά Τσελεμπή (1668) κάνει λόγο για το κτίριο και σημειώνει: «Στην καρδιά της πολιτείας, μέσα στην αγορά και το παζάρι βρίσκεται το μπεζεστένι, ίδιο φρούριο, με πετρόχτιστο θόλο και τέσσερις σιδερένιες πόρτες, που λες και είναι το καταφύγιο της πόλης και το άπαρτο κάστρο της. Εκεί μέσα υπάρχουν πλούσιοι έμποροι που πουλάνε πολύτιμα πράγματα. Υπάρχουν και 21 εμπορικά μαγαζιά.»

Η τελευταία γραπτή αναφορά για τη λειτουργία του είναι το 1779 όπου περιγράφονται μεταξύ άλλων οι μολύβδινοι θόλοι του. Πιθανότατα καταστράφηκε αρχικά στο σεισμό που έγινε το 1781 και η καταστροφή ίσως ολοκληρώθηκε από πυρκαγιά.

Τον 19ο αιώνα έχασε την εμπορική του σημασία και μετά από μια περίοδο που ήταν σε αχρηστία και αφού υπέστη αλλαγές στην εξωτερική μορφή του, χρησιμοποιήθηκε ως πυριτιδαποθήκη και οχυρό (γι’ αυτόν το λόγο και η ονομασία «Φρούριο» που απέκτησε και έχει σήμερα το κτίσμα). Η χρήση αυτή τερματίστηκε το 1881, με την απελευθέρωση της Θεσσαλίας.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Το Μπεζεστένι της Λάρισας είναι ένα μεγάλο ορθογώνιο κτίριο διαστάσεων 30✖20 μέτρα χτισμένο από μεγάλες πέτρες και πλίνθους.

Σε κάθε πλευρά του υπήρχε και μια είσοδος που οδηγούσε στο εσωτερικό του. Σήμερα διατηρείται μόνο η νότια είσοδος, ενώ οι άλλες χτίστηκαν. Έφερε θολωτή στέγαση αποτελούμενη από έξι θόλους πλινθόκτιστους και εξωτερικά σκεπασμένους με μολύβι, για να αντέχουν στην υγρασία. Μέσα υπήρχαν 21 μαγαζιά όλα τους σκεπασμένα με κεραμίδια.

Στη βόρεια πλευρά του υπήρχε μία είσοδος που οδηγεί σε ένα μικρό δωμάτιο (3,5✖4,5 μέτρα). Η πόρτα της εισόδου αυτής ήταν επενδυμένη με σίδηρο. Εικάζεται πως ο χώρος αυτός ήταν το θησαυροφυλάκιο, όπου φυλάσσονταν οι περιουσίες των τσιφλικάδων της περιοχής καθώς και το αρχειοφυλάκιο της πόλης.

Σήμερα σώζονται μόνο οι τέσσερις πέτρινοι τοίχοι του κτίσματος, πάχους 1,6 μέτρων και μέχρι ένα ύψος περί τα 6,5 μέτρα πάνω απ' την εσωτερική στάθμη του εδάφους. Το Μπεζεστένι έχει σήμερα 4 πόρτες, τρεις πύλες και μια μικρή πόρτα στη βόρεια όψη. Μέχρι το τέλος της δεκαετίας του '70, το Μπεζεστένι ήταν σχεδόν όλο καλυμμένο με χώματα. Το 1976 η Αρχαιολογική Υπηρεσία αφαιρεί τις επιχωματώσεις και στηρίζει τους τοίχους του μνημείου. Μετά την ολοκλήρωση των εργασιών, τη δεκαετία του ’90, το κτίριο άρχισε να χρησιμοποιείται σαν αποθήκη και εργαστήρια κεραμικής και ψηφιδωτών από την 7η Εφορία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Λάρισας.

Πηγές