Ένα όχι ιδιαίτερα ισχυρό κάστρο σε βραχώδη χερσονησίδα στο βόρειο άκρο της Σκιάθου, που βασικά χρησίμευσε σαν καταφύγιο των ντόπιων την εποχή της πειρατείας.

Παρέμεινε το κέντρο του νησιού κατά τους μεσαιωνικούς χρόνους και επί Τουρκοκρατίας.

Ίσως το πιο ενδιαφέρον γύρω από αυτό το κάστρο είναι ότι το αναφέρει επανειλημμένα ο Παπαδιαμάντης.

Ιστορία

Το Κάστρο κατά την επικρατέστερη άποψη ιδρύθηκε το 14ο αιώνα, περί το 1360. Λόγω της πειρατείας, οι Σκιαθίτες εγκατέλειψαν τη βυζαντινή πολίχνη, η οποία βρισκόταν εκεί όπου είναι η πόλη της Σκιάθου σήμερα και έχτισαν το μεσαιωνικό οικισμό του Κάστρου, στο βόρειο άκρο της νήσου. Καθώς το φρούριο ήταν απροσπέλαστο από τη θάλασσα και η είσοδος σε αυτό ήταν δυνατή μόνο με την κινητή ξύλινη γέφυρα, εξασφάλιζε στους κατοίκους σχετική προστασία.

Το Κάστρο βρισκόταν υπό την βυζαντινή κυριαρχία από το 1360 μέχρι την άλωση. Το 1453 το ανέλαβαν υπό την προστασία τους οι Ενετοί, με την προϋπόθεση να τηρήσουν τα παλαιά προνόμια των Ενετών Γκίζι. Το 1538 κατέλαβε το Κάστρο ο Καπουδάν πασάς του Τουρκικού στόλου Χαϊρρεντίν Μπαρμπαρόσα. Παρέμεινε στην Τουρκική κατοχή έως το 1821, ενώ το 1660 για ένα μικρό διάστημα επέστρεψε στους Ενετούς μετά την πολιορκία του Φραγκίσκου Μοροζίνι.

Το 1829 οι Σκιαθίτες εγκατέλειψαν το κάστρο και επέστρεψαν στην παλαιά βυζαντινή πολίχνη, τη σημερινή πόλη της Σκιάθου. Φεύγοντας όμως δεν πήραν μόνο το νοικοκυριό τους. Αφαίρεσαν από τα σπίτια και άλλα κτήρια, όσα οικοδομικά υλικά μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν ξανά, όπως κουφώματα, παράθυρα, πόρτες, σκεπές, ξυλεία. Για αυτό το Κάστρο ερήμωσε απότομα. Από τις 20 περίπου εκκλησίες και τα πεντακόσια σπίτια σήμερα σώζονται οι δύο ενοριακοί ναοί, ο ναός της Γεννήσεως του Χριστού και ο Άγιος Νικόλαος, ανακαινίστηκαν άλλες δύο, του Αγίου Βασιλείου και της Αγίας Μαρίνας, το Τζαμί του Τουρκικού διοικητηρίου, η δεξαμενή πόσιμου νερού στην είσοδο και η στέρνα ομβρίων υδάτων στο Χριστό, η πύλη με τη ζεματίστρα και τείχη περιμετρικά του Κάστρου, ενώ σε καλή κατάσταση βρίσκονται οι πολεμίστρες

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Το Κάστρο αποτελούσε περισσότερο φυσικό οχυρό παρά τεχνητό φρούριο. Για αυτό και στις τρεις πλευρές προς τη θάλασσα περιβάλλεται με ασθενέστερο τείχος, ενώ στο σημείο όπου ενώνεται με τη στεριά χτίστηκαν ισχυρότερα τείχη, η πύλη με τη ζεματίστρα και πύργος με κανόνι.

Μέσα στο κάστρο τα σπίτια ήταν χτισμένα ασφυκτικά το ένα δίπλα στο άλλο, μικρά και σκοτεινά. Περιηγητές αναφέρουν ότι υπήρχαν 400 σπίτια, ενώ ο πληθυσμός κυμαινόταν από 500 έως 1500 άτομα. Υπήρχαν ακόμη περί τις 20 εκκλησίες με τέσσερις ενορίες, δεξαμενές ύδατος, στέρνες, λουτρά και η Καγκελαρία, έδρα του ενετού διοικητή. Στην περίοδο της Τουρκοκρατίας φτιάχτηκε το Τουρκικό διοικητήριο και το Τζαμί. Μαρτυρείται επίσης η ύπαρξη δύο αμυντικών πύργων και μικρών πυργίσκων.

Καταλαμβάνει έκταση 25 περίπου στρεμμάτων και σήμερα διατηρούνται τμήματα της οχύρωσης και συγκεκριμένα το βόρειο τείχος, η πύλη του κάστρου με την πρόσβασή της, οι εκκλησίες του Χριστού και του Αγίου Νικολάου, καθώς και οι εκκλησίες της Παναγίας Πρέκλας και της Παναγίας Μεγαλομάτας, το Τούρκικο τζαμί, ερείπια του κτιρίου της οθωμανικής διοίκησης, δεξαμενές, λουτρά και άλλα, εξίσου σημαντικά κτίρια.

Το Κάστρο στην Τέχνη και στο Λόγο

Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης σε πολλά σημεία του έργου του αναφέρει το κάστρο της Σκιάθου.

Συγκεκριμένα, αναφέρεται στο Κάστρο στα εξής διηγήματά του: ‘‘Στο Χριστό στο Κάστρο’’, ‘‘Τα Κρούσματα’’, ‘‘Τα μαύρα κούτσουρα’’, ‘‘Ο αβασκαμός του Αγά’’, ‘‘Ο γάμος του Καραχμέτη’’, ‘‘Ο Ρεμβασμός του Δεκαπενταυγούστου’’, ‘‘Το Χατζόπουλο’’, ο ‘‘Φτωχός Άγιος’’, ‘‘Επιμυθείς εις τον βράχον, ο Χαραμάδος’’

Στον «Φτωχό Άγιο» γράφει:

Ταράτσα ἦτο ὑψηλὸς ἀκρόδομος ὑπεράνω τῆς σιδηρᾶς πύλης κτισμένος, μὲ τὰς πολεμίστρας καὶ μὲ τὴν ἀπαραίτητον ζεματίστραν του, τὴν ὕπερθεν τῆς πύλης μακρὰν ὀπήν, δι’ ἧς ὡς τελευταῖον ὅπλον καὶ καταφύγιον, ἠπείλουν νὰ ζεματίσωσι πάντα ἐπιδρομέα κατορθώσαντα νὰ ζυγώσῃ εἰς τὴν σιδηρᾶν πύλην κ’ ἐπιχειροῦντα νὰ τὴν βιάσῃ. Κιόσι (κιόσκι) ἦτο τὸ μικρὸν περίπτερον, ὅπου συνερχόμενοι ἐβουλεύοντο ἢ ἁπλῶς ἠργολόγουν οἱ προεστοί μὲ τὴν μακρὰν τσιμπούκαν, μὲ τὰς ποικιλτὰς μανίκας καὶ τὰς κεντητὰς ζώνας των.

Στο «Ο Αβασκαμός του Αγά» γράφει για το τζαμί του κάστρου:

Όμοιον μὲ νεκρικὸν κρανίον ἀρτίως ἐκταφέντος σκελετοῦ, μὲ τὰς κόγχας κενὰς ὀφθαλμῶν, μὲ τὴν μύτην φαγωμένην, φοβερὸν θέαμα, σκέλεθρον γυμνὸν καὶ παγωμένον φαντάζει ἀπὸ μακρὰν τὸ μικρὸν τζαμίον τοῦ ἐρημωμένου χωρίου’’…‘‘καὶ δίπλα του προκύπτει ὑψηλὸν τὸ κονάκι, μὲ τρεῖς τοίχους ἀκόμη ὀρθούς, μὲ τὴν στέγην πεσμένην κάτω, λείψανα παρελθόντων αἰώνων’’…

‘‘Καὶ ὅμως τὸ κονάκι αὐτὸ ἐκατοικεῖτο μίαν φοράν, καὶ εἰς τὸ τζαμίον ἐκεῖνο ἀντήχει ποτὲ προσευχὴ εἰς τὸν Ἀλλάχ, καὶ προσκύνημα ἐγίνετο συχνὰ καθ’ ὅλους τοὺς τύπους. Εἶναι ἀληθὲς ὅτι εἷς μόνος Ἀγὰς ὑπῆρχε, διὰ τὸν τύπον, εἰς ὅλον τὸ χωρίον, τὸ ὁποῖον ἐπλήρωνεν ἐτησίως κατ’ ἀποκοπὴν 2 ἢ 3 ἑκατοντάδας γροσίων εἰς τὴν Πύλην.

Από «Τα κρούσματα», 1904

Γενικὸν προσκύνημα τῶν κυμάτων, καθολικὴ σύναξις ὅλων τῶν βρυχηθμῶν τῶν ἀνέμων καὶ ὅλων τῶν ἀλαλητῶν τῶν καταιγίδων, ἦτον ὁ ὀρφνὸς καὶ φαλακρός, ὁ ὑψίνωτος τῆς πέτρας πάγος. Παλάτιον τῆς ἐρημίας καὶ τῆς σιγῆς, θρόνος βαθείας μελαγχολίας, ὁ πελώριος βράχος ὁ βορεινός, ὁ θαλασσόπληκτος, ἐπάνω τοῦ ὁποίου ἦτο κτισμένον ποτὲ τὸ παλαιόν, τὸ κατηρειπωμένον σήμερον χωρίον...
Ἀνέτεινεν ἐπάνω τῆς θαλάσσης εἰς ὕψος ἔμπληκτον, πλῆρες ἰλίγγου καὶ σκοτοδίνης, καὶ ἦτο ποτὲ καλιὰ πλήρης ψυχῶν καὶ φωνῶν, καὶ τώρα ἦτο ἔρημος πλήρης ἐρειπίων. Καὶ δύο μεγάλοι αἰγιαλοὶ ἔνθεν καὶ ἔνθεν ἁπλώνονται, κάτω, εἰς τὰ θεμέλια δύο φοβερῶν κρημνῶν. Ὁ εἷς σπαρμένος μὲ βράχους κομμένους εἰς σχήματα πρανῆ καὶ κωνοειδῆ, ὡς λείψανα παλαιᾶς γιγαντομαχίας σωζόμενα εἰς τὸ πεδίον τῆς μάχης, στρωμένος μὲ χαλίκια λευκά, ἐρυθρά, μαργαρώδη, ἐπίχρυσα, καὶ μὲ ἄμμον φαιάν, στίλβουσαν· καὶ ἡ ἄμμος κυρτοῦται διὰ μιᾶς, καὶ ὁ βυθὸς ἀποτόμως βαθύνεται· ὁ κολυμβητής, ἂν ἤθελε τολμήσει νὰ ἐπιβῇ εἰς τὸ κῦμα, ἕλκεται πρὸς τὴν σύρτιν τὴν βαθεῖαν, τὴν λευκὴν καὶ πρασινίζουσαν καὶ γαλανήν, τὴν οὖσαν λίκνον τοῦ μικροῦ Τρίτωνος καὶ παστάδα τῆς μελαγχολικῆς Σειρῆνος, ὅπου ἀφρὸς καὶ πόντος, ὅπου κῦμα καὶ ἄβυσσος, φαιδρῶς παίζουσι ποικίλην καὶ ἐνίοτε φοβερὰν παιδιάν.

Πηγές