Η Πολυρρήνια ήταν αρχαία πόλη και βυζαντινή καστροπολιτεία. Σώζεται μέρος των τειχών από την ελληνιστική και τη ρωμαϊκή περίοδο αλλά το μεγαλύτερο μέρος των οχυρώσεων είναι μεσαιωνικές.

Η χρονολόγησή τους δεν έχει γίνει με ακρίβεια. Πιθανολογείται ότι το μεγαλύτερο μέρος των βυζαντινών οχυρώσεων προέρχονται από τη Β' Βυζαντινή περίοδο (10ο με 12ο αιώνα).

Το πρόβλημα είναι ότι αν και πρέπει να υπήρξε σπουδαία πόλη και φρούριο, δεν υπάρχουν καθόλου αναφορές από μεσαιωνικές πηγές.

Υπάρχουν και υποθέσεις από παλαιότερους ερευνητές ότι η οχύρωση ενισχύθηκε και κατά την ενετική περίοδο αλλά αυτό μάλλον δεν ευσταθεί, καθώς στο χώρο δεν υπάρχει καμιά ένδειξη για επεμβάσεις εκείνης της εποχής.

Τοποθεσία & Στρατηγική Σημασία

Η Πολυρρήνια βρίσκεται νότια από το Καστέλι Κισσάµου σε απόσταση 4 χλµ , σε λόφο ύψους κοντά στα 400 µέτρα. Τα ερείπια της πόλης καλύπτουν μια έκταση 350 περίπου στρεμμάτων και βρίσκονται στις πλαγιές του λόφου και στα πλατώματα του επάνω μέρους.

Η θέση έχει άπλετη θέα προς όλο τον κόλπο του Κισσάµου, επίσης προς τα ανατολικά περάσµατα ανάµεσα στους λόφους από όπου διέρχεται η αρτηρία από τα Χανιά προς τον κάμπο του Κισσάμου.
Προς νότο αντικρίζει όλη την ενδοχώρα του Κισσάµου και προς νότο το Λιβυκό πέλαγος. Στα νότια και ανατολικά έχει οπτική επαφή με το κοντινό κάστρο της Μαλάθυρου και στα ανατολικά με το οχυρό της Ρόκας.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Η μεσαιωνική οχύρωση δεν χρησιμοποιεί την αρχαιότερη χάραξη του οχυρωµατικού περιβόλου, αλλά μια πιο περιορισμένη περίμετρο. Ίσως αποτελεί ένδειξη συρρίκνωσης του οικισμού. Μόνο ο χώρος της ακρόπολης χρησιμοποιείται από την αρχαία οχύρωση.

Ο εξωτερικός περίβολος και οι πύργοι της βυζαντινής οχύρωσης έχουν ενιαία μορφή. Η τοιχοδοµία τους περιλαµβάνει αργολιθοδοµή από γκρι τοπικό ασβεστόλιθο με ισχυρό ασβεστοκονίαµα και κουρασάνι σαν συνδετικό υλικό. Ενδιάμεσα παρεμβάλλονται πλίνθες ενώ ενσωματώνονται αρκετοί έξεργοι λίθοι από τα αρχαιότερα τείχη.

Το τείχος σώζεται σε μέγιστο ύψος 3,5 μέτρα με περίδρομο εσωτερικά πλάτους 1,30µ. και παραπέτο 0,50µ. Το δυτικό τείχος ανηφορίζει προς νότο ακολουθώντας τις καμπύλες του εδάφους με πλάτος 2,60µ. Στο ανατολικό τείχος υπάρχουν ίχνη στενής πύλης η οποία στεγαζόταν με μεγάλο µονόλιθο υπέρθυρο. Στο µέσο του περιτειχισµένου χώρου συναντούµε ερείπια κτισµάτων, και κάποιο απ' αυτά έχει µετατραπεί σε ναό που σήμερα όμως είναι ερειπωµένος.

Προς το νότο ορθώνεται η ακρόπολη η οποία είναι περιτειχισµένη με περίβολο ίδιας κατασκευής και πάχους 2µ. Στα βόρεια αντικρύζουµε το σύνολο του δυτικού οχυρωµατικού περίβολου. Είναι το σηµείο από όπου ξεκινά στενό τείχος προς τα δυτικά και οδηγεί σε ένα µεγάλο πεταλοειδή πύργο χαμηλότερα από το επίπεδο του περιβόλου, ο οποίος επισκοπεί κι ελέγχει όλη τη δυτική πλαγιά έξω από το κάστρο. Εσωτερικά είναι κενός (σήµερα επιχωµένος) και σώζεται σε σχετικά καλή κατάσταση.

Σε κάποιο σηµείο στο νότιο περίβολο κοντά στο µεγαλύτερο ύψος της ακρόπολης, προσφύεται ηµικυκλικός πύργος µισογκρεµισµένος. Το τείχος κατηφορίζει προς νότο ακολουθώντας την κλίση του εδάφους µέχρι το νότιο άκρο όπου αρχίζει ο γκρεμός. Εκεί ενώνεται και ταυτίζεται με το αρχαιότερο τείχος.

Ο σημερινός οικισμός της Πολυρρήνιας (πρώην «Παλιόκαστρο»), έχει ηλικία πολλών αιώνων αλλά είναι μεταγενέστερος του κάστρου. Είναι ενδεικτικό ότι η ψηλότερη γειτονιά του, έχει καταλάβει ένα τμήμα της αρχαίας πόλης στα νότια του λόφου. Όλα τα σπίτια του οικισμού έχουν ενσωματώσει αρχαία µέλη κυρίως αγκωνάρια τετραγωνισµένα σαν αυτά που διακρίνουμε ακόμη στα αρχαιότερα τείχη.

Η οχύρωση έχει χαρακτηριστικά των βυζαντινών οχυρώσεων: πλίνθες, κονίαµα µε κουρασάνι, περίδρομος και παραπέτο στα τείχη, χυτή τοιχοποιία, ηµικυκλικούς πύργους, πυλίδες διαφυγής και κινστέρνες επιχρισµένες.
Η όλη κατασκευή αποτελεί ένα σοβαρό και δαπανηρό οχυρωματικό έργο με μνημειώδεις διαστάσεις και είναι απορίας άξιον που δεν υπάρχουν περισσότερες πληροφορίες γι’ αυτό.

Πηγές