Ένα τυπικό νησιώτικο καστέλι στο οποίο διασώζονται αρκετά στοιχεία που θυμίζουν το μεσαιωνικό παρελθόν του.

Ιστορία

Το 1207 η Κίμωλος έγινε τμήμα του Δουκάτου του Αρχιπελάγους (ή Δουκάτου της Νάξου) του Ενετού Μάρκου Σανούδου.

Το νησί ονομάστηκε από τους Ενετούς Αρτζιαντιέρα ή Αρτζεντιέρα, λόγω των ασημόχρωμων βράχων της στα νότια.

To 1537 λεηλατήθηκε από τον Τούρκο πειρατή Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσσα. Οι Τούρκοι μετά από εκείνη την επιδρομή δεν έμειναν στο νησί. Το πήρε ξανά ο Αντζιελότο Γκοζαδίνο, αλλά πληρώνοντας φόρο υποτελείας στο Σουλτάνο.

Αυτό που σήμερα περιγράφεται σαν «Κάστρο της Κιμώλου» φαίνεται ότι διαμορφώθηκε οριστικά στα τέλη του 16ου αιώνα από τον εφοπλιστή Ιωάννη Ράφο, οικόσημο του οποίου με χρονολογία 1592 υπάρχει εντοιχισμένο σε ένα τοίχο.

Πιθανόν, ο πρωταρχικός σκοπός του κάστρου επί Ράφου ήταν η παροχή στέγης σε ναυτικούς και στις οικογένειές τους. Κατά το 17ο αιώνα ο οικισμός επεκτάθηκε έξω από τα τείχη.

Η αρχική ημερομηνία κατασκευής του κάστρου δεν είναι ακριβώς γνωστή. Σίγουρα είναι ενετικό και δημιουργήθηκε κάποια στιγμή ανάμεσα στον 14ο και 16ο αιώνα. Αν λάβουμε υπόψη ότι παρόμοιοι οικισμοί δημιουργήθηκαν σε άλλα νησιά των Κυκλάδων στο πρώτο μισό του 15ου αιώνα, μπορούμε να υποθέσουμε, με αρκετή σιγουριά, ότι κάπου τότε ξεκίνησε να κατασκευάζεται και ο συγκεκριμένος οικισμός.

Το κάστρο κατελήφθη το 1617 από τους Τούρκους. Το πρόβλημα της πειρατείας όμως δεν σταμάτησε να υπάρχει. Το 1638 η Κίμωλος καταλήφθηκε και πυρπολήθηκε από πειρατές και το νησί σχεδόν ερήμωσε, ενώ το κάστρο καταστράφηκε.

Το Χωριό άρχισε να αναπτύσσεται έξω από το Κάστρο μετά τον 17ο αιώνα, οπότε το Κάστρο άρχισε να εγκαταλείπεται σιγά-σιγά.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Tο Κάστρο της Κιμώλου είναι κτισμένο στην κορυφή ενός απότομου λόφου και σήμερα αποτελεί το κεντρικό τμήμα του οικισμού της Χώρας. Από την θέση του ήταν δυνατός ο έλεγχος του λιμανιού και της εύφορης ενδοχώρας στα ΝΔ του νησιού, ενώ υπήρχε και ορατότητα στο θαλάσσιο πέρασμα ανάμεσα στην Κίμωλο, την Μήλο και την Πολύαιγο.

Το Κάστρο καταλαμβάνει έκταση 5.065 τ.μ. (5,1 στρέμματα). Το σχήμα του είναι ορθογωνικό, σχεδόν τετράγωνο με το μήκος των πλευρών του να κυμαίνεται στα 60 με 80μ., ενώ η περίμετρος του περιβόλου του είναι περίπου 280μ.

Ο οχυρωματικός περίβολος αποτελείται από τους ενισχυμένους εξωτερικούς τοίχους των οικιών, οι οποίες είναι διατεταγμένες περιμετρικά και σε συνεχή δόμηση. Το τείχος του Κάστρου ανέρχεται σε ύψος 7μ. και έχει πάχος 0,70- 0,80μ.

Σχηματίζεται από δύο ομόκεντρα συγκροτήματα κατοικιών (το ένα περικλείει το άλλο). Τα συγκροτήματα έχουν ορθογώνιο σχήμα. Τα σπίτια των συγκροτημάτων ήταν κολλημένα το ένα με το άλλο και οι εξωτερικοί τοίχοι τους ήταν ενισχυμένοι και με ελάχιστα ανοίγματα ώστε να σχηματίζεται ένα αμυντικό τείχος.

Στο κέντρο του οικισμού υπήρχε μια μικρή σειρά από σπίτια (των αρχόντων μάλλον) και δίπλα διαμορφώνεται μια μικρή πλατεία όπου βρίσκεται ο Ναός της Γεννήσεως Του Χριστού.

Τα σπίτια είναι χτισμένα με τη σκληρή πέτρα της περιοχής (σιδερόπετρα), ενώ υπάρχουν διακοσμητικές λεπτομέρειες από «πώρι». Υπήρχαν 123 διώροφα σπίτια που φιλοξενούσαν άλλη οικογένεια στον όροφο (ανωγάρηδες) και άλλη στο ισόγειο (κατωγάρηδες)

Τα δύο ομόκεντρα συγκροτήματα οικιών διαχωρίζουν τον οικισμό στο Μέσα Κάστρο, Στεάδι ή Στιάδι, δηλ. Στεγάδι για τους κατοίκους, που καταλαμβάνει εμβαδόν π. 1880 τ.μ. ενώ η περίμετρός του ανέρχεται στα 175μ., και στο Έξω Κάστρο.
Το Έξω Κάστρο αποτελείται από μια σειρά σπιτιών, ο εξωτερικός τοίχος των οποίων αποτελούσε ταυτόχρονα και το εξωτερικό τείχος του κάστρου. Σε πολλά σπίτια υπάρχουν υπέρθυρα με οικόσημα και χρονολογίες. Ανάμεσα στις δυο σειρές σπιτιών υπήρχε ένα πολύ στενό περιμετρικό δρομάκι.

Η είσοδος στο Έξω Κάστρο γίνεται από δύο πύλες, η μία στο μέσον της νότιας πλευράς (Κάτω Πόρτα) και η δεύτερη στο βόρειο άκρο της ανατολικής πλευράς (Άνω Πόρτα – δίπλα στην οποία βρίσκεται σήμερα το Λαογραφικό και Ναυτικό Μουσείο), όπου υπάρχει και το οικόσημο της οικογένειας Ράφου με τη χρονολογία 1592. Οι πύλες εισόδου διαμορφώνονται ως καμαροσκέπαστα διαβατικά, στον όροφο των οποίων υπάρχουν οικίες.
Για την πρόσβαση στον εσωτερικό οικιστικό δακτύλιο υπήρχαν όμοιες πύλες, οι οποίες όμως δεν αντικρίζουν τις εξωτερικές, αλλά εντοπίζονται η μία στην νότια γωνία της δυτικής πλευράς και η δεύτερη στο μέσον της ανατολικής πλευράς του εσωτερικού δακτυλίου. Και εδώ οι όροφοι άνω των πυλών διαμορφώνονται ως οικίες.

Οι εξωτερικές πύλες φέρουν χρονολογίες 1650 και 1646 αντίστοιχα. Οι ημερομηνίες αυτές προφανώς σχετίζονται με τη γενική επισκευή του κάστρου μετά τη μεγάλη επιδρομή του 1638. Τότε ενισχύθηκε το Κάστρο και με πύργους.
Σήμερα στα σπίτια της εξωτερικής σειράς έχουν ανοιχτεί πόρτες και παράθυρα προς τα έξω.

Στο εσωτερικό του Κάστρου είναι εμφανής η στενότητα χώρου, λόγω της πυκνής δόμησης. Τα δρομάκια είναι πολύ στενά και δεν υπάρχουν ανοιχτοί χώροι (πλατείες).
Η ύδρευση του οικισμού εξασφαλιζόταν από πιθάρια, τα οποία μέσω πήλινων αγωγών συνέλεγαν τα όμβρια από τα δώματα των σπιτιών.

Πηγές