Οχυρό κτίσμα πάνω από την παραλία «Λεύκες» της βορειοδυτικής Πάτμου. Ήταν πιθανότατα βίγλα.

Το σημείο είχε πολύ καλή εποπτεία της παραλίας των Λευκών από προστατευμένη θέση και με δυνατότητα έγκαιρης επικοινωνίας με το εσωτερικό του νησιού (μέσω άλλων φυλακίων ή πύργων, ενδεχομένως). Πάντως η βίγλα δεν είχε καλή εποπτεία του θαλάσσιου χώρου στα δυτικά της Πάτμου, μόνο της παραλίας και του μικρού όρμου των Λευκών (που σε μια άλλη εποχή ίσως να υπήρξε πολυσύχναστο αραξοβόλι).

Δεν γνωρίζουμε κάτι για την ιστορία του κτίσματος ούτε για τη χρονολογία κατασκευής του. Πρόκειται προφανώς για οχυρωματική κατασκευή καθώς πέρα από το γεγονός ότι βρίσκεται σε σημείο που δεσπόζει στην παραλία, έχει ισχυρή τοιχοποιία και πρόσθετη σκάρπα με ασβεστοκονίαμα. Είναι ένα σχεδόν τετράγωνο κτίσμα με μήκος πλευρών περί τα 6 μέρα. Η επικλινής σκάρπα που φτάνει μέχρι ψηλά και που προφανώς έχει προστεθεί σε μεταγενέστερη οικοδομική φάση, του δίνει μια πυραμιδοειδή μορφή.

Όπως αναφέρθηκε δεν μπορούμε να το τοποθετήσουμε χρονικά ούτε μπορούμε να είμαστε βέβαιοι για τη χρήση του. Ίσως να ήταν πυργοκατοικία ή πύργος παρατήρησης και άμυνας της παραλίας (βίγλα) ή απλά υδατοδεξαμενή. Σίγουρα δεν είναι αρχαία κατασκευή.
Το πιο πιθανό είναι να πρόκειται για μεσαιωνική βίγλα. Πρέπει να ανήκε στη Μονή του Αγίου Ιωάννη της Πάτμου και γι’ αυτό θα τη χαρακτηρίσουμε «Βυζαντινή». Η Μονή είχε στην ιδιοκτησία της όλο το νησί από τον 11ο μέχρι τον 19ο αιώνα.
Στην Πάτμο πρέπει να υπήρχαν στα παράλια και άλλες τέτοιες βίγλες (ίσως να υπάρχουν ακόμα κατάλοιπα τα οποία δεν γνωρίζουμε).

Θα πρέπει να επισημάνουμε ότι το πιο χαρακτηριστικό στοιχείο της κατασκευής είναι η δυσανάλογα μεγάλη και ισχυρή σκάρπα που περιβάλλει την παλιότερη τοιχοποιία. Οι σκάρπες είχαν προορισμό να ενισχύουν την αντοχή των οχυρώσεων έναντι των κανονιών. Στη συγκεκριμένη περίπτωση είχε και το ρόλο στήριξης της παλιότερης κατασκευής. Αυτού του είδους τις σκάρπες δεν τις συναντούμε σε άλλες βίγλες στο Αιγαίο και αυτό δημιουργεί κάποιες αμφιβολίες αν το κτίσμα στις Λεύκες ήταν όντως βίγλα.
Πάντως υπάρχει στην Πάτμο ένα οικοδόμημα με παρόμοιας τεχνοτροπίας σκάρπα, και αυτό δεν είναι άλλο από το ίδιο το μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη στην Πάτμο (σε πολύ μεγαλύτερη, βεβαίως, κλίμακα). Υποθέτουμε ότι η σκάρπα στον πύργο στις Λεύκες χτίστηκε την ίδια εποχή με τη σκάρπα στο μοναστήρι για την οποία ξέρουμε ότι προστέθηκε περί τα μέσα του 17ου αιώνα.
Τέλος να επισημάνουμε ότι υπάρχουν δύο άλλα κτίσματα στο Αιγαίο με παρόμοια σκάρπα (να περιβάλλει εξ ολοκλήρου παλιότερο κτίσμα σε μεγάλο ύψος) στη Μονή Φωτοδότη στη Νάξο και στον Γουλά Νιμποριού στη Σαντορίνη. Τα δύο αυτά κτίσματα –καθόλου τυχαία– υπήρξαν παλαιόθεν μετόχια της Μονής του Αγίου Ιωάννη της Πάτμου...

Πηγές