Ο πύργος του ρολογιού της Άρτας είναι δίπλα στο κάστρο της Άρτας αλλά είναι ανεξάρτητο κτίσμα και παρουσιάζεται εδώ ξεχωριστά.

Ιστορία

Ο Πύργος του Ρολογιού είναι έργο του 17ου αιώνα αλλά δεν είναι γνωστή η ακριβής ημερομηνία κατασκευής. Πιθανολογείται ότι χτίστηκε την περίοδο 1630 - 1650. Είναι το παλαιότερο ρολόι στην Ήπειρο και ένα από τα παλαιότερα στον Ελλαδικό χώρο ενώ ο αρχικός μηχανισμός του ρολογιού το καθιστούσε μοναδικό στο είδος του σε όλη την Οθωμανική αυτοκρατορία. Το ρολόι είχε αρχικά αραβικούς αριθμούς και ήταν διακοσμημένο με σμάλτο.

Ιστορικά, η πρώτη πηγή που μας γνωστοποιεί την ύπαρξη του ρολογιού είναι το «Βιβλίο των ταξιδιών» του Εβλιγιά Τσελεμπή, ο οποίος μας αναφέρει ότι το ρολόι έκανε μία πλήρη περιστροφή κάθε 24 ώρες και είχε μία μεγάλη καμπάνα, της οποίας ο ήχος μπορούσε να γίνει αντιληπτός σε απόσταση μίας ώρας από την Άρτα ενώ ταυτόχρονα τονίζει ότι δεν υπήρχε σε κανένα άλλο τόπο, ρολόι ανάλογης τεχνικής αρτιότητας.

Το 1908 ο παλαιός μηχανισμός αντικαταστάθηκε από νέο μηχανικό ρολόι με εκκρεμές ώστε να σηματοδοτεί τις ευρωπαϊκές ώρες. Το 1994 ο μηχανισμός αυτός αντικαταστάθηκε ξανά από νέο, ηλεκτρονικό μηχανισμό.

Το ρολόι υπήρξε στενά συνδεδεμένο με τις ιστορικές, οικονομικές και κοινωνικές μεταβολές της περιοχής και η κεντρική του θέση δίπλα στο κάστρο, το ανέδειξε σε σημείο αναφοράς. Η πλατεία της Ώρας που υπήρχε μπροστά από το ρολόι, αποτελούσε ένα από τα πιο πολυσύχναστα μέρη της πόλης και τόπος συνάντησης για τις τρεις θρησκευτικές κοινότητες της Άρτας.

Τα πρώτα μηχανικά ρολόγια είχαν φτάσει στην αυλή του Σουλτάνου ήδη από τα τέλη του 15ου αιώνα και κατά τη διάρκεια του 16ου αιώνα εξαπλώθηκαν σταδιακά και πέρα από τον στενό κύκλο του παλατιού. Η ανέγερση πύργων με ρολόγια στην Οθωμανική αυτοκρατορία ξεκίνησε στα μέσα του 16ου αιώνα και τα πρώτα δείγματα εμφανίστηκαν στα Βαλκάνια. Η κατασκευή των πύργων λάμβανε χώρα κυρίως σε περιοχές με εμπορικό ενδιαφέρον και όπου υπήρχε παρουσία χριστιανικών πληθυσμών ενώ η ανέγερσή τους γίνονταν σε δημόσιους χώρους και αγορές.

Η κατασκευή δημόσιων ρολογιών σε περιοχές με αμιγώς μουσουλμανικό στοιχείο ήρθε αργότερα διότι υπήρχε έντονη προκατάληψη απέναντι στους πύργους, οι οποίοι κατά κάποιο τρόπο αποτελούσαν το αντίπαλο δέος των μιναρέδων αλλά και απέναντι στον ήχο της καμπάνας, η οποία για τους μουσουλμάνους συμβόλιζε το κάλεσμα των χριστιανών για προσευχή. Οι συγκεκριμένες προκαταλήψεις υπήρχαν και σε περιοχές με μεικτό μουσουλμανικό και χριστιανικό στοιχείο αλλά σε ένα βαθμό ξεπεράστηκαν με το να κατασκευαστούν πύργοι χαμηλότερου ύψους από εκείνο των μιναρέδων αλλά κυρίως με το να ταυτιστούν στη λαϊκή συνείδηση ως οικοδομήματα μέτρησης χρόνου και όχι ως χριστιανικά σύμβολα.
Παρ’ όλα αυτά μέχρι τις αρχές του 18ου αιώνα η εξάπλωση των πύργων υπήρξε σχετικά μικρή ακόμη και στις χριστιανικές περιοχές της Οθωμανικής αυτοκρατορίας καθώς εκτός από τις προκαταλήψεις, οι πύργοι των ρολογιών είχαν υψηλό κόστος κατασκευής και συντήρησης και γι' αυτό η κατασκευή τους λάμβανε χώρα κυρίως σε πόλεις με οικονομική άνθιση και έντονη εμπορική δραστηριότητα.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Το ρολόι βρίσκεται στη νοτιοδυτική πλευρά του κάστρου της Άρτας, δίπλα από το 2ο δημοτικό σχολείο Άρτας και την πλατεία Εβραίων Μαρτύρων ενώ απέχει ελάχιστα από το Βυζαντινό ναό του Αγίου Βασιλείου.

Πρόκειται για έναν πύργο ύψους 21 μέτρων από λαξευμένη πέτρα, παρόμοια με εκείνη του κάστρου. Το κτίσμα, με σχεδόν τετράγωνη κάτοψη, αποτελείται από τη βάση, τον κορμό και τη στέγη. Οι όψεις του πύργου είναι απέριττες και εμφανίζουν τρία κάθετα ανοίγματα στην ανατολική και νότια πλευρά, τα οποία διευρύνονται προς το εσωτερικό και χρησίμευαν ως παράθυρα για την είσοδο του ηλιακού φωτός.

Το καντράν του ρολογιού βρίσκεται στο άνω τμήμα της νότιας πρόσοψης και αποτελείται από έναν κυκλικό σιδερένιο δίσκο με λευκό τζάμι, στον οποίο εσωτερικά έχουν συγκολληθεί 12 μεταλλικοί κύκλοι με τους αριθμούς της ώρας ενώ στο κέντρο βρίσκονται οι δείκτες του ρολογιού.

Η μοναδική είσοδος του πύργου βρίσκεται στη βόρεια πλευρά και είναι υπερυψωμένη από τη στάθμη του εδάφους ενώ η πρόσβαση για το προσωπικό συντήρησης είναι εφικτή μέσω μίας πέτρινης σκάλας.

Οι εσωτερικές τοιχοποιίες είναι χυτές και ενισχύονται με ξυλοδεσιές, τοποθετημένες καθ’ ύψος ανά 1 μ. περίπου ενώ οι γωνίες υποστηρίζονται από ξύλινα υποστυλώματα. Η ανάβαση στην κορυφή γίνεται μέσω μίας μεταλλικής ελικοειδούς σκάλας, η οποία καταλήγει σε μία οριζόντια ράμπα. Η είσοδος στο άνω τμήμα του ρολογιού γίνεται μέσω μίας δεύτερης σκάλας, η οποία συνδέει τη ράμπα με το ξύλινο κλιμακοστάσιο όπου βρίσκεται ο μηχανισμός λειτουργίας του ρολογιού. Ο συγκεκριμένος μηχανισμός είναι ρυθμισμένος έτσι ώστε να χτυπάει κάθε 30 και 60 λεπτά τη μεγάλη καμπάνα που υπάρχει στην κορυφή του πύργου και να σηματοδοτεί την ώρα.

Η κορυφή του πύργου καλύπτεται με κεραμοσκεπή, η οποία αποτελεί μεταγενέστερη προσθήκη στον αρχικό πύργο. Τα στηρίγματα της κεραμοσκεπής είναι κατασκευασμένα από κόκκινα τούβλα μικρών διαστάσεων και με τη διάταξή τους σχηματίζουν οχτώ τοξωτά ανοίγματα, δύο σε κάθε πλευρά. Η καμπάνα του ρολογιού είναι σταθερού τύπου και οι χτύποι είναι εφικτοί μέσω μίας εξωτερικής κινούμενης σφύρας.

Μέχρι το 1908, το ρολόι λειτουργούσε με βάση το Οθωμανικό σύστημα μέτρησης της ώρας που, σε αντίθεση με το ευρωπαϊκό σύστημα όπου η ημέρα χωρίζεται σε 24 ώρες ίσης διάρκειας, είχε ως βάση τις εποχικές ώρες άνισης διάρκειας. Οι ώρες της ημέρας και της νύχτας χωρίζονταν σε 12 περιόδους αντίστοιχα και ήταν προσαρμοσμένες γύρω από τις πέντε υποχρεωτικές προσευχές των Οθωμανών και την έκτη προαιρετική. Η ημέρα σύμφωνα με τους Οθωμανούς ξεκινούσε με την ανατολή του ηλίου και τελείωνε με τη δύση και κάθε ώρα είχε διάρκεια μεταξύ 50 και 60 λεπτών κατά τους χειμερινούς μήνες και έως 75 λεπτά κατά τους θερινούς μήνες. Η εργάσιμη Οθωμανική ημέρα ξεκινούσε 3 ώρες μετά την ανατολή του ηλίου και τελείωνε μία ώρα πριν τη δύση. Οι οκτώ Οθωμανικές εργάσιμες ώρες εκτείνονταν μεταξύ της τρίτης και της ενδεκάτης ώρας από τις συνολικά δώδεκα εποχιακά μεταβλητές ώρες της ημέρας και στη διάρκεια αυτών των ωρών ρυθμίζονταν τόσο οι θρησκευτικές όσο και οι εργασιακές υποχρεώσεις.

Το 1908 ο παλαιός μηχανισμός αντικαταστάθηκε από νέο μηχανικό ρολόι με εκκρεμές ώστε να σηματοδοτεί τις ευρωπαϊκές ώρες. Το συγκεκριμένο ρολόι διέθετε 5 βασικά μέρη: α. Την κινητήριο δύναμη, η οποία ήταν ένα βάρος σε ένα συρματόσκοινο που γύριζε ένα γρανάζι. β. Το εκκρεμές. γ. Το μηχανισμό διαφυγής που μαζί με το εκκρεμές απελευθέρωνε για ελάχιστο χρονικό διάστημα τη δύναμη του βάρους και έδινε τη δυνατότητα στα γρανάζια να κάνουν περιστροφή ενώ ταυτόχρονα ωθούσε και το ίδιο εκκρεμές. δ. Την ακολουθία των γραναζιών, η οποία μετέφερε τη δύναμη του βάρους στο εκκρεμές και ε. Το καντράν με τους δείκτες, οι οποίοι κινούνταν με βάση τις κινήσεις του εκκρεμούς. Ο συγκεκριμένος τύπος ρολογιού παρέμεινε σε λειτουργία μέχρι το 1994 οπότε αντικαταστάθηκε από σύγχρονο ηλεκτρονικό μηχανισμό.

Πηγές